Archiwum
Historii
Kobiet

Pisarka, autorka książek dla dzieci, kolekcjonerka. Urodziła się w 1773 roku w Działyniu. Była osobą starannie wychowaną, o szerokich zainteresowaniach, wykształconą artystycznie, dobrze znała historię ostatniego ćwierćwiecza XVIII wieku. Dużo wiedzy zyskiwała od swojego stryja Stanisława Małachowskiego – polityka, jednego z twórców Konstytucji 3 maja oraz od swojego męża Pawła Biernackiego. Dużo uwagi poświęcała dokonaniom rodów Małachowskich i Biernackich. Fascynowały ją postaci i siedziby kolekcjonerek Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej, Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej, Heleny z Przeździeckich Radziwiłłowej. Konstancja prowadziła działalność pedagogiczną. Pracowała jako wizytatorka szkół w Kaliszu, pisała książki dla dzieci i młodzieży, w istotnym dla niej duchu polskiego patriotyzmu. Opis stu nagród pięcioletniego Pawlunia ofiarowane ku zabawie jego rówieśnikom skierowała do dzieci uczących się czytać. Była twórczynią pierwszej encyklopedii dla dzieci Rozmowy Pawlunia z Babunią o kilkuset nawiiaiących się przedmiotach czyli Skazowka sposobu rozkrzewienia w dzieciach zdolności, poięcia i szlachetnych upodobań: podane ku pożytkowi dzieci umiejących dobrze czytać. Swoje obserwacje i relację z podróży po Polsce szlakiem rodowych i arystokratycznych miejsc opisała w Podróż z Włodawy do Gdańska powrotem do Nieborowa w roku 1816. Książki wydawała pod kryptonimami: K.M.B., Ko. z H. Ma. B…..cką, K….. z H….. M….. ą. Kilka rękopisów Konstancji jest w zasobach Biblioteki im. H. Łopacińskiego w Lublinie. Konstancja była kolekcjonerką książek i narodowych pamiątek przeszłości. Zgromadziła cenny księgozbiór, który zaczęła tworzyć od najmłodszych lat. Wśród pamiątek znajdował się m.in. ofiarowany przez St. Małachowskiego oryginał mowy wygłoszonej przed Napoleonem w 1806 roku. Kolekcje zostały rozproszone lub zniszczone podczas wojny. Część obiektów ze swoich zbiorów Konstancja podarowała krewnym, część została w Pałacu w Małkowie. Większość z nich zaginęła lub została spalona w 1939 roku. Kilkadziesiąt ocalałych książek z końca XVIII wieku w języku francuskim, ofiarowanych przez Konstancję synowej Paulinie, należy do zbiorów Muzeum Miasta i Rzeki Warty. Konstancja zmarła w Małkowie w 1839 roku. Pochowana jest w Warcie. W tamtejszym klasztorze oo. Bernardynów znajduje się pamiątkowa tablica, którą ufundowali synowie i wnuki.

Źródła:

B. Cichecka, Konstancja z Małachowskich Biernacka prekursorka literatury dziecięcej, „Na sieradzkich szlakach” 2000, nr 1; Informacje od Barbary Cicheckiej (Dyrektor Muzeum Miasta i Rzeki Warty); B. Wierzbicka, Podróż po ziemiach polskich wiosną 1816 r., „Spotkania z zabytkami” 2012, nr 5-6 , W. Szwarcówna, Autografy pisarzy polskich w Wojewódzkiej i Miejskiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego, „Bibliotekarz Lubelski” 1963, nr 3-4.

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka. Urodziła się w 1824 roku. Współorganizowała z mężem Aleksandrem Branickim bibliotekę w Suchej koło Żywca. Znajdowały się w niej wartościowe księgozbiory, cenne rękopisy, rysunki, ryciny, medale, monety. Anna wniosła do niej dużą kolekcję muzykaliów, w tym „kompozycje pierwszorzędnych muzyków”. Po śmierci męża stała się nieformalną kustoszką bibliotecznych zbiorów. Dbała o konserwację obiektów. Rozbudowywała kolekcję, m.in. pertraktowała nabycie znakomitej kolekcji po Karolu Łaskim, zawierającej ok. 10 tys. dzieł z XVIII wieku. Zmarła 28 marca 1907 roku. Pochowana jest w Suchej.

Źródła:

Portal Muzeum Narodowego w Warszawie http://www.kolekcjonerzy.mnw.art.pl/sucha/historia.html (dostęp 05.05.2019); J. Szczerba, Udział biblioteki Branickich z Suchej w Powszechnej Wystawie Krajowej we Lwowie w roku 1894, Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis Folia 39 Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia IV, 2006, za: http://sbsp.up.krakow.pl/article/viewFile/956/pdf (dostęp 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Patriotka, mecenaska, kolekcjonerka, organizatorka życia kulturalnego i literackiego. Urodziła się 3 marca 1746 w Warszawie. Jej matka zmarła, gdy Izabela była malutka. Wychowywała się na dworze babki, nie otrzymując żadnego wykształcenia. Była jedyną dziedziczką fortuny swojego ojca Jerzego Flemminga. Już w 1761 r. wyszła za mąż za księcia Adama Czartoryskiego, dla którego ślub był intratnym kontraktem. Niewykształcona Izabela szybko przeobraziła się w energicznie działającą kobietę. Dużo podróżowała. Organizowała towarzyskie przyjęcia. Angażowała się w sprawy kraju. W Powązkach koło Warszawy, gdzie zorganizowała swoją swoją pierwszą rezydencję, zgromadziła nieduży księgozbiór. Po upadku powstania kościuszkowskiego został częściowo zniszczony, częściowo wywieziony do Rosji. W kolejnych latach zgromadziła cenny zbiór inkunabułów i rękopisów. Izabela Czartoryska uznawana jest za twórczynię pierwszego muzeum na ziemiach polskich. W latach 1798-1801 zbudowała w Puławach Świątynię Sybilli, u wejścia umieszczając napis „Przeszłość Przyszłości”. Znalazła się w niej m.in. “Szkatuła królewska” zawierająca przedmioty związane z historią Polski, pamiątki po monarchach, relikwie oraz krypta poświęcona kultowi księcia Józefa Poniatowskiego. W 1811 r., również w Puławach, otworzyła Dom Gotycki. Znajdowały się w nim obrazy m.in. Leonarda da Vinci Dama z łasiczką i Portret młodzieńca Rafaela, starożytności, dzieła sztuki europejskiej i polonica. Planowo Świątynia Sybilli i Dom Gotycki miały stworzyć muzeum narodowe. Izabela samodzielnie zaaranżowała tam przestrzeń wystawienniczą, zajmowała się zakupami eksponatów, skatalogowała je. Losy kolekcji są ściśle związane z losami polskiej historii. Uważa się, że obiekty miały walor pamiątek, a kolekcja charakter romantyczny, nie artystyczny lub naukowy. Po klęsce powstania listopadowego Izabela wraz z córkami pieszo opuściły Puławy i podążyły najpierw do Góry, później do Wysocka. Zabrały kilka szkatułek z najcenniejszymi pamiątkami. Syn Izabeli Adam Jerzy Czartoryski musiał wywieźć zbiory do paryskiego Hôtelu Lambert. Po śmierci Izabeli kolekcja Muzeum była rozbudowywana i wciąż splątana z burzliwymi wydarzeniami w kraju. Podczas II wojny światowej Muzeum Czartoryskich straciło Portret młodzieńca Rafaela, „Szkatułę królewską”, złotnictwo starożytne i nowożytne. Po kilkukrotnych przeobrażeniach formalno-własnościowych, w 2016 r. kolekcję muzealną zakupiło państwo polskie. Izabela zmarła 17 czerwca 1835 w Wysocku.  

Źródła:

K. Kłudkiewicz, Tożsamość kolekcjonerki sztuki. Polskie kolekcjonerki od połowy XVIII wieku do dziś, [w:] Tożsamość kobiet w Polsce. Interpretacje. t. I Od czasów najdawniejszych do XIX wieku, pod red. I. Maciejewskiej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2016; I.  Gruchała, Książki z księgozbioru Korduli z Komorowskich Potockiej w bibliotece Heleny Dąbczańskiej, Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, Rok LXI (2016); Tomasz Mikocki, Sztuka Starożytna w mecenacie Izabeli Czartoryskiej [w:]  tenże, Najstarsze kolekcje starożytności w Polsce (lata 1750-1830), Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1990; Helena Waniczkówna, (Izabela) Elżbieta Czartoryska z Flemmingów [w:] Polski Słownik Biograficzny tom IV, pod red. W. Konopczyńskiego, Wyd. Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1938.    

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka, kolekcjonerka, twórczyni prywatnego muzeum. Urodziła się 3 stycznia 1863 roku we Lwowie i tam spędziła część życia. W 1920 r. przeprowadziła się do Krakowa i zamieszkała na Wawelu (mieszkanie wynajęły władze miasta). Powracała do Lwowa, gdzie zastała ją II wojna światowa. W 1946 r. osiadła w Krakowie. Swoje życie poświęciła pasji kolekcjonerskiej. Zbierała książki, obrazy, rysunki, ryciny, miniatury, porcelanę, huculiana, monety, tkaniny, meble, zegary, wachlarze. Księgozbiór Heleny liczył ponad 23 tysiące tomów. Wśród nich znajdowały się: polonika, książki francuskie, stare druki, inkunabuły, wydawnictwa ilustrowane, sztychy, jezuitica. Książki posiadały ekslibris lub pieczątkę. Zbiory obejmowały również dawne biblioteki rodowe. Częścią kolekcji była miśnieńska, berlińska i wiedeńska porcelana. Obiekty huculskie to m.in. części stroju, gorsety, hafty, pisanki, ale przede wszystkim związane ze sztuką cerkiewną Huculszczyzny: obrazy cerkiewne, obrazy na drzewie, lichtarze, krzyże. We Lwowie Helena zorganizowała dwie wystawy tkanin, strojów i rzemiosła biedermeieru, a w swojej willi utworzyła  prywatne muzeum, odwiedzane przez lwowskie elity i osoby spoza Lwowa. Wywodziła się z rodziny w której kultywowano wartości patriotyczne, dlatego starała się ocalić pamiątki kultury polskiej i przekazać je przyszłym pokoleniom. Swoje zbiory rozdysponowała pomiędzy osoby prywatne oraz Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Etnograficzne w Krakowie, Bibliotekę Muzeum Przemysłowego w Krakowie (na bazie której stworzono Bibliotekę Główną Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie), Muzeum Narodowe im. Jana III we Lwowie, Galerię Obrazów we Lwowie, Muzeum Wielkopolskie w Poznaniu, Muzeum Narodowe w Przemyślu, Muzeum Podolskie w Tarnopolu. We Lwowie Helena Dąbczańska mieszkała przy ulicy Cytadelnej 3, którą później nazwano jej imieniem. Zmarła 7 stycznia 1956 roku w Zakładzie Helclów w Krakowie. Pochowana została na koszt miasta na Cmentarzu Rakowickim w kwaterze zasłużonych.

Źródła:

I. Gruchała, Książki z księgozbiory Korduli z Komorowskich Potockiej w bibliotece Heleny Dąbczańskiej, “Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” LXI (2016), PL ISSN 0079-3140; J. Szocki, Księgozbiory domowe w Galicji Wschodniej (1772-1918), Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001; A.Szkurłat, Kolekcjonerstwo ceramiki w Polsce, “Kronika Zamkowa” 2013, nr 1-2.

oprac. Bernadetta Czapska

Etnografka, kolekcjonerka. Urodziła się 23 lipca 1854 lub 1856 w Horodnicy. Ze względu na swoje problemy zdrowotne, w 1886 roku przeprowadziła się z mężem Bronisławem z Warszawy do Zakopanego. Dembowscy działali społecznie, współtworzyli Muzeum Tatrzańskie, prowadzili aktywne życie towarzyskie, gromadząc wokół siebie zakopiańską elitę. Przyjaźnili się z kolekcjonerką Bronisławą Kondratowiczową. Przez lata 1886-1893 (do śmierci Bronisława) stworzyli znakomitą kolekcję etnograficzną Podhala. Zapoczątkowała ją Maria, otrzymując w prezencie łyżnik, którym się zafascynowała w góralskiej chałupie na Furmanowej. W kolekcji znajdowały się obrazy na szkle (niektóre potłuczone Maria sama składała), łyżniki, rzeźby ludowe, ceramika barwna, zdobiona (głównie pochodząca ze Słowacji), sprzęty pasterskie. Były pięknie zdobione snycerką drewniane przedmioty, stare meble: stołki, stoły, malowane skrzynie. Kolekcja zawierała także elementy stroju zamożniejszych góralek – jedwabne spódnice i gorsety, chusty czepcowe, rańtuchy. Większość obiektów zostało zakupionych w Zakopanem lub w okolicy. Czasami w ich odkrywaniu pomagały Dembowskim zaprzyjaźnione osoby. Wszystkie przedmioty Maria opatrywała metryczkami, na których wpisywała źródło pochodzenia, datę zakupu, ewentualnie autorstwo i datę wykonania. Wiele metryczek zachowało się do dziś. Maria i Bronisław chcieli, aby ich etnograficzne zbiory trafiły do muzeum i były eksponowane w góralskiej chałupie. Maria dążyła również, aby zgromadzone przez nich dzieła sztuki, przede wszystkim obrazy Witkiewicza, znalazły się w Muzeum Narodowym w Krakowie. W 1922 roku kolekcja licząca około 350-400 artefaktów etnograficznych została przekazana w darze Muzeum Tatrzańskiemu w Zakopanem. Przez pewien czas po śmierci Marii znajdowała się w „Chacie” Dembowskich, następnie przeniesiono ją do muzealnych magazynów. Po prawie 80 latach znaczna część kolekcji została wyeksponowana  w chałupie muzealnej na Rojach. Maria zmarła 24 lutego 1922 roku w Zakopanem i tutaj jest pochowana na Starym Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku.

Źródła:

Informacje od Anny Kozak (Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego); J. Flach, Zaczęło się od łyżnika, portal 24tp.pl, http://www.tygodnikpodhalanski.pl/n/8776 (dostęp 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Pamiętnikarka, diarystka,  artystka, działaczka patriotyczna, kolekcjonerka. Urodziła się w 1830 roku. Związana z Galicją, wątki autobiograficzne zaznaczała w swoich pamiętnikach. W szkicowniku Życie młodej dziewczyny od 1839 roku do 1853 w Łoni przedstawiła w formie ikonograficznej i literackiej miejsca, postaci i wydarzenia związane z dzieciństwem, dorastaniem i okresem, gdy była młodą kobietą z okolic Lwowa. Jej spuścizna pamiętnikarska i sposób opisywania są również wartościowym źródłem wiedzy o rzeczywistości II połowy XIX wieku. W latach 60. XIX wieku Celina mieszkała z mężem w Orelcu, zwana jest Celiną z Orelca lub z „orlego gniazda”. W latach 70. przeprowadziła się do Krosna. Zaangażowana w wydarzenia niepodległościowe wspierała powstańców styczniowych. Jako artystka uprawiała rysunek, akwarele, drzeworytnictwo, brała udział w wystawach. Kolekcjonerstwo Celiny wiąże się z jej wszechstronną aktywnością życiową - literacką, artystyczną, patriotyczną, społeczną. Kolekcjonując pamiątki historyczne, m.in. monety rzymskie, pierścienie historyczne, fragmenty sztandarów krzyżackich, napoleońskich i polskich, pieczęcie Rządu Narodowego z okresu powstania styczniowego itp., stworzyła w oreleckim dworze małe muzeum. W jej zbiorach znajdowały się także ryciny, fotografie, odezwy, ogłoszenia urzędowe. Przedmiotem kolekcji Celiny są także autografy, wpisy i rysunki ówcześnie znamienitych osób z kręgów artystycznych, politycznych, kościelnych, naukowych. Zbierała je z dużą determinacją, cierpliwością i zaangażowaniem. Pisane głównie w języku polskim, ale też francuskim i rosyjskim, uporządkowała w albumie. Znalazły się w nim autografy, wpisy i rysunki m.in. Gabrieli Zapolskiej, Juliusza Kossaka, Wojciecha Kossaka, Marii Konopnickiej (wpisała się: Marya), Karola Estreichera, Emila Zoli, Marii Dulębianki (podpisała się Marya), Juliana Fałata (wpisał się: Jul Fałat), Heleny Modrzejewskiej (wpisała się: Helena Modrzejewska-Chłapowska), Ignacego Daszyńskiego, Anny Gostyńskiej, Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Przybyszewskiego, Wandy Siemaszkowej, Henryka Sienkiewicza. W innym albumie Celina zgromadziła botaniczne artefakty. Nie stanowią usystematyzowanej kolekcji, jednak dzięki formie opracowania album jest interesującym zielnikiem-sztambuchem. Celina zmarła w 1908 roku.

Źródła:

Informacje od Katarzyny Król (badaczki niezależnej); Informacje od Emilii Kolinko (Archiwum Kobiet, IBL PAN); E. Wichrowska, Szkicownik jako dokument autobiograficzny (XVIII/XIX wiek), „Teksty Drugie” 2018, nr 6; Orelec – zapraszamy w Bieszczady, Lata zaboru austriackiego (1772–1918), http://www.orelec.pl/?WA%C5%BBNIEJSZE_EPIZODY_Z_DZIEJ%C3%93W_ORELCA:Lata_zaboru_austriackiego_%281772_%E2%80%93_1918%29 (dostęp 19.08.2020).

oprac. Bernadetta Czapska

Opiekunka ubogich, kustoszka rodzinnych dóbr kultury, kolekcjonerka. Urodziła się 20 września 1836 roku. W 1853 r. wyszła za mąż za Włodzimierza Dzieduszyckiego, kolekcjonera, twórcę Muzeum Przyrodniczego im. Dzieduszyckich we Lwowie, które założył w 1880, zabezpieczając je materialnie utworzoną w 1893 r. Ordynacją poturzycką. Alfonsyna działała społecznie - we Lwowie założyła „Tanią kuchnię” dla ubogich, fundowała szpitaliki dla ludności wiejskiej w swoich dobrach. Kolekcjonowała porcelanę korecką. Przyczyniła się do powstania działu teologicznego w bibliotece Włodzimierza. Powiększyła księgozbiór o obcojęzyczne dzieła  beletrystyczne. Po śmierci męża w 1899 r. przekazała testamentarnie dzieła przyrodnicze do Ordynacji poturzyckiej. We Lwowie przy ul. Kurkowej 15 stworzyła Muzeum (Galerię) Miączyńskich-Dzieduszyckich. Galeria zawierała zbiór ok. 450 obrazów europejskich (włoskich, flamandzkich, holenderskich, niemieckich, francuskich), głównie z kolekcji Ignacego Miączyńskiego i ok. 400 obrazów polskich z kolekcji Dzieduszyckiego, zbiór rycin, rysunków, rzeźby dekoracyjnej oraz numizmaty. Alfonsyna była kustoszką rodzinnych zbiorów. Zmarła 1 marca 1919 roku.

Źródła:

Projekt "Muzeum w polskiej kulturze pamięci do 1918 r.: wczesne instytucje muzealne wobec muzeologii cyfrowej" finansowany z grantu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki na lata 2016-2019, http://muzeumpamieci.umk.pl/?p=1133 (dostęp 05.05.2019); H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008; K. Karolczak, Muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu, Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas, http://dzieduszyccy.pl/?page_id=355 (dostęp 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Patriotka, hrabianka, kolekcjonerka. Urodziła się 27 lipca 1795 roku. Kojarzona jest głównie jako żona założyciela Biblioteki Poturzycko-Zarzeckiej Dzieduszyckich, bibliofila i kolekcjonera Józefa Kalasantego Dzieduszyckiego oraz jako matka kolekcjonera, przyrodnika, fundatora Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie Włodzimierza Dzieduszyckiego. Jednak Paulina miała swoje kolekcjonerskie pasje. Była wielką patriotką i w takim duchu wraz z mężem wychowywała Włodzimierza. Zawiadywała jego domowym nauczaniem, sama ucząc syna historii Polski. Ze względu na rodowe koligacje, Paulina była szwagierką kolekcjonerki Magdaleny Morskiej z Dzieduszyckich i teściową kolekcjonerki i kustoszki rodzinnych zbiorów Alfonsyny Dzieduszyckiej z Miączyńskich. Paulina kolekcjonowała muszle, skorupy mięczaków, szkielety gąbek, korali, szkarłupni. Zbiory segregowała, opisywała, oznaczała, katalogowała. Kwestie taksonomiczne dotyczące obiektów ze swojej kolekcji spisała w Noty do zbioru Conchyliów Pauliny z Działyńskich Dzieduszyckiej. Rękopis tego opracowania znajduje się w Dziale Historii Zoologii Instytutu Zoologicznego Muzeum PAN w Warszawie. Włodzimierz, wychowany w miłości do ojczyzny, poszanowaniu polskiej przyrody i kultury, tworząc we Lwowie Muzeum im. Dzieduszyckich, ujął w nim eksponaty pochodzące wyłącznie z obszaru polskich ziem sprzed I rozbioru kraju. Jedyną kolekcją, która nie mieściła się w tym założeniu, była kolekcja konchyliów Pauliny przywieziona z Zarzecza, znajdująca się w Muzeum w oddzielnej szafce, na honorowym miejscu. Paulina zmarła 14 września 1856 roku.

Źródła:

G.  Brzęk, Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie i jego Twórca, Wydawnictwo Lubelskie Nowe, Lublin 1994, http://www.lwow.com.pl/dzieduszycki/dzieduszyccy1.html (dostęp: 19.08.2020); Informacje od Katarzyny Król (badaczki niezależnej).

oprac. Bernadetta Czapska

Etnografka, badaczka, kolekcjonerka. Urodziła się około 1867 roku na Podolu. Po przenosinach do Zakopanego prowadziła etnograficzne badania terenowe na Podtatrzu. Interesowała się regionalnymi wierzeniami, obyczajami, folklorem. W archiwum Muzeum Tatrzańskiego zachowały się zeszyty i notatki z tych badań. Była  członkinią Towarzystwa Muzeum Tatrzańskiego i sekcji ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego. Zawiadując sekcją, podczas nieobecności przewodniczącego Bronisława Piłsudskiego, zakupiła dla Muzeum m.in. ciekawy zbiór pierścionków noszonych na Podhalu zarówno przez kobiety i mężczyzn. Bronisława kolekcjonowała sztukę ludową Podhala, także Orawy. Kolekcję tworzyła w latach 1902-1914. Znajdowały się w niej rzeźby, drewniane przedmioty, galanteria metalowa, ceramika, zdobione snycerką łyżniki. Najliczniejszy był zbiór obrazów malowanych na szkle. Zmuszona została do sprzedaży kolekcji, kiedy po I wojnie światowej znalazła się w dramatycznej sytuacji finansowej. Niemalże całą sprzedała w 1921 r. Muzeum Przemysłowemu w Krakowie. Po likwidacji tego Muzeum zbiór obrazów malowanych na szkle przejęło Muzeum Narodowe w Krakowie. O pozyskanie kolekcji zabiegało Muzeum Tatrzańskie, w którym była ona zdeponowana, jednak zarząd nie zgromadził w odpowiednim czasie potrzebnej kwoty na zakup. Ostatecznie do Muzeum Tatrzańskiego trafiło 81 obiektów, tylko 29 obrazów malowanych na szkle. Od Bronisławy takie obrazy nabywali również indywidualni kolekcjonerzy. Zmarła 16 sierpnia 1921 roku w Zakopanem. Pochowana jest na tamtejszym Nowym Cmentarzu.

Źródła:

Informacje od Anny Kozak z Muzeum Tatrzańskiego im. dra Tytusa Chałubińskiego; H. Błaszczyk-Żurowska, Muzealne zbiory etnograficzne w latach 1889-1920 i najstarsze kolekcje prywatne, które przeszły na własność Muzeum Tatrzańskiego oraz Prywatne kolekcje etnograficzne z lat 1880-1920 (obecnie w zbiorach Muzeum Tatrzańskiego) [w:] Zbiory etnograficzne Muzeum Tatrzańskiego, pod red. H. Błaszczyk-Żurowskiej, Zakopane 1999.

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka, bibliotekarka, pedagożka, kolekcjonerka. Urodziła się 2 lutego 1928 roku w Proszowicach k. Krakowa. Dzieciństwo i młodość spędziła w Gdyni. Po maturze dostała się na stomatologię, ale nie przyjęto jej ze względu na brak punktów za pochodzenie. Ukończyła polonistykę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Była wieloletnią wicedyrektorką Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej i Książnicy Miejskiej w Toruniu. Przez dwie dekady kierowała toruńską filią Centrum Kształcenia Ustawicznego Bibliotekarzy w Warszawie. Autorka kartotek katalogowych, spisów czasopism, bibliografii, wystaw i katalogów wystaw. Inicjatorka wielu uroczystości bibliofilskich. Działała w różnych bibliofilskich związkach i towarzystwach. Odznaczona i wyróżniona wieloma nagrodami - jako jedyna torunianka otrzymała w 2004 roku najbardziej prestiżowy dla bibliofilów Order Białego Kruka ze Słonecznikiem. W trakcie swojej aktywności kolekcjonerskiej zebrała ponad 500 programów sztuk teatralnych z lat 1945-2000 toruńskiego teatru im. Wilama Horzycy i jest to najbardziej spójny zbiór w kolekcji Janiny. Tworzyła ją intuicyjnie i przypadkowo, nie według konkretnego klucza. Zgromadziła też książki, grafiki, ekslibrisy, druki bibliofilskie, czasopisma, albumy prezentujące dzieła wielkich polskich malarzy i polską przyrodę, mapy, przewodniki, informatory. Większość obiektów dotyczyło bibliotekarstwa, opracowań historii książki, drukarstwa, bibliografii. Zbiór znajduje się u córki - Zofii Huppenthal. Najbardziej cennymi książkami dla Janiny były: Krótki rys bibliotekarstwa Włodzimierza Górskiego (Warszawa 1862), Autor, drukarz i nakładca Franciszka Jaworskiego  (Lwów 1928), Biblioteka Narodowa na drugim etapie działalności Józefa Grycza (Kraków 1932). Za najważniejszy obiekt w swoim zbiorze uważała drzeworyt Witolda Chomicza z 1961 roku, przedstawiający wnętrze oficyny drukarskiej. Drzeworyt był prezentem od Marii Gliwy. Posiadała własne ekslibrisy wykonane m.in. przez wieloletniego współpracownika Zygfryda Gardzielewskiego, Teresę Myszkowską, Annę Churską, Wojciecha Jakubowskiego i Zbigniewa Jóźwika. Zmarła w Toruniu 15 czerwca 2013 r. i została pochowana na toruńskim cmentarzu  św. Jerzego przy ul. Gałczyńskiego.

Źródła:

Informacje od Zofii Huppenthal (córki) i Katarzyny Tomkowiak (Książnica Kopernikańska w Toruniu); K. Tomkowiak, 15 czerwca minie piąta rocznica śmierci Janiny Huppenthal (1928–2013), “Informatorium”, 13 czerwca 2018, http://informatorium.ksiaznica.torun.pl/tag/janina-huppenthal/ (dostęp 05.05.2019); Portal “Towarzystwo Bibliofilów im. J. Lelewela w Toruniu” http://www.bibliofile.torun.pl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=30:janina-huppenthal-1994-2013&catid=4:sylwetki-prezesow&Itemid=6 (dostęp 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Entomolożka, podróżniczka, kolekcjonerka. Urodziła się w 1880 r. jako Michalina Hochbaum. Związana z Zawierciem, gdzie przez wiele lat mieszała z mężem Juliuszem Isaakiem. Juliusz był entomologiem-pasjonatem, kolekcjonował owady. Michalina zaangażowała się w budowę tej kolekcji, a po śmierci męża kontynuowała jego działalność. Spełniając życzenie Juliusza, 1 września 1926 r. wyruszyła do Brazylii, kierując się do Parany. Celem było rozbudowanie entomologicznej kolekcji. Jednocześnie chciała poznać życie brazylijskiej Polonii w Paranie. Jej wyprawę uważano za ekscentryczną. Kobieta w średnim wieku, samotnie podróżująca na daleki kontynent, do tropikalnej puszczy, niemająca stabilnego zaplecza materialnego – Michalina była pionierką w tego typu podróży. Podczas niej zatrzymywała się u społeczności polskiej w Brazylii, z którą miała nawiązane kontakty. Bardzo pomocny Michalinie był poseł RP w Brazylii Tadeusz Grabowski, któremu zadedykowała swoją książkę Polka w puszczach Parany, napisaną w 1936 r., w której zrelacjonowała wyprawę. Michalina zabrała ze sobą pudła na owady, siatki, słoiki z eterem, szpilki i inne niezbędne utensylia entomologiczne. Wspominała: „Na wycieczki wychodzę rano i wracam nad wieczorem, a potem znów przy świetle lampy zajmuję się łowieniem nocnych owadów. Poluję też na ptaszki, a zdjęte z nich skóreczki konserwuję mydłem arszenikowym. Uwagę moją zwracają olbrzymie gniazda os, niektóre z nich tak duże, że na każde potrzebna byłaby obszerna skrzynka do opakowania (…)". Najbardziej interesowała się mimikrami, spośród których miała kilka doskonałych okazów. Jednak szczytem kolekcjonerskich marzeń Michaliny był wielki motyl Thysania agrippina. Upolowała go na kolonii Apucarana, kolejnego w Marrecas, kilkanaście innych w okolicach Kurytyby. Wymarzonym gatunkiem motyli były również szafirowo-niebieskie mieniaki Morpho. Zdobyła je także w Apucaranie. Michalina zebrała 15 tysięcy obiektów. Oprócz motyli, w kolekcji znajdowały się cykady, chrząszcze, modliszki, ważki, świtezianki. Równocześnie odkrywała miejscową przyrodę, była nią zainteresowana. Po powrocie do Polski w 1928 r. prowadziła działalność popularyzatorską. Na wystawach i odczytach prezentowała kolekcję swoją i stworzoną z mężem. Urządzała wycieczki entomologiczne. W 1937 r. ponownie wyruszyła do Ameryki Południowej. Ta wyprawa okazała się bezpowrotna. Bardzo prawdopodobne, że w tym samym roku Michalina utonęła w nurcie Ukajali. 

Źródła:

M. Isaakowa, Polka w puszczy Parany, Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, Warszawa 2011; J. Jagiełło, Wstęp [w:] Polka w puszczy Parany, Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, Warszawa 2011.

oprac. Bernadetta Czapska

Tłumaczka, kolekcjonerka, miłośniczka zwierząt. Urodziła się 5 lutego 1957 roku w Warszawie. W rodzinnym domu Marii kultywowano wartości patriotyczne, rodzice byli warszawskimi powstańcami. Ukończyła iberystykę na Uniwersytecie Warszawskim. Była tłumaczką symultaniczną języka angielskiego i hiszpańskiego. Tłumaczyła też teksty użytkowe i książki. Fascynowała ją chłopomania, kultura wsi. Pasję tę przejęła po matce. Właśnie prezent dla mamy - rzeźba Ryszarda Sęka Chrystus Frasobliwy zakupiona przez Marię w Cepelii - zapoczątkował jej kolekcję sztuki ludowej. Maria tworzyła swoją kolekcję przez kilkadziesiąt lat - malarstwo, malarstwo na szkle, rzeźby, tkaniny, ubiory, elementy stroju ludowego, ozdoby, dawne narzędzia i tradycyjne przedmioty codziennego wiejskiego użytku. Obiekty kupowała na jarmarkach, pokazach, targach staroci, bezpośrednio od artystek i artystów. Miała imponującą wiedzę i wielką intuicję w wyborze prac. Kolekcję przechowywała w swoim warszawskim mieszkaniu (tu głównie cymelia) i w Czarnowcu, gdzie kupiła zrujnowane drewniane domostwo, które po starannym odnowieniu również stało się elementem kolekcji oraz prywatną galerią sztuki ludowej. Czarnowiecki dom i zabudowania gospodarcze wraz z meblami, naczyniami, narzędziami i tkaninami stanowiły żywy eksponat kultury materialnej wsi mazowieckiej. Maria zebrała także sporą bibliotekę książek poświęconych sztuce ludowej. Elementy starych ubrań lub tkanin adaptowała do własnych potrzeb, eksponowała na sobie w swoim bardzo kolorowym i ekspresyjnym stylu. Planowała organizowanie warsztatów ludowych, dzięki którym mogłaby gromadzić rękodzieło. W Czarnowcu miała dużo zwierząt, była ich wielką miłośniczką. Po śmierci Marii zwierzętami zaopiekowały się przyjaciółki i znajomi. Obiekty sztuki ludowej, rzemiosła, tkanin i folkloru przyjaciółki przekazały w darze Muzeum Etnograficznemu w Warszawie. Część kolekcji, meble, naczynia, sanie, narzędzia rolnicze pozostały w Czarnowcu. Maria zmarła nagle 5 lutego 2013 roku w Warszawie w wyniku niezdiagnozowanej choroby. Pochowana jest w rodzinnym grobie na Powązkach Wojskowych.

Źródła:

Informacje od Doroty Burskiej i Jagody Mróz (przyjaciółek Marii Jeżewskiej); Informacje od Małgorzaty Jaszczołt (Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie); G. Bieganik, Takich domów już nie ma, “Weranda Country” 2008, nr 2, http://www.werandacountry.pl/weranda-country-nr-22008/takich-domow-juz-nie-ma (dostęp 14.11.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Poetka, pisarka, autorka książek dla dzieci i młodzieży, tłumaczka, kolekcjonerka. Urodziła się 12 kwietnia 1920 roku w Krasnymstawie. Około 1925 r. zamieszkała z rodziną w Lublinie. W 1937 r. po ukończeniu Gimnazjum im. Unii Lubelskiej zaczęła naukę w warszawskim Liceum Pedagogicznym im. Elizy Orzeszkowej, kończąc je dwa lata później. Maturę zdała na tajnych kompletach, mieszkając w Adampolu, w Świdniku. Polonistyczne studia rozpoczęła na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Po wojnie studiowała filologię klasyczną na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, później na Uniwersytecie Łódzkim. Była członkinią Lubelskiego Oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. Należała do redakcji tygodnika „Wieś”, miesięcznika „Twórczość”, kierowała działem poezji w tygodniku „Nowa Kultura”, pod koniec życia związana z wydawnictwem „W drodze”. Publikowała w pismach dla dzieci i młodzieży – w „Płomyczku” i „Świerszczyku”. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, bułgarskim Orderem Cyryla i Metodego I Klasy. Nagradzana m.in. za twórczość dla dzieci i młodzieży, poetycką, translatorską. Przekładała z języków słowiańskich, hebrajskiego, łaciny. Studiowała Biblię. Wydała zbiory poezji (debiutowała w wieku 14 lat), eseje, opowiadania i powieści dla dzieci. Jest patronką Miejsko-Powiatowej Biblioteki Publicznej w Świdniku i organizowanego tam konkursu recytatorskiego. Dla koleżanek i kolegów była „Hanką”. Przyjaźniła się z poetką i eseistką Julią Hartwig. W 1948 roku Anna wyszła za mąż za poetę Jana Śpiewaka. W kolejnym roku zamieszkali w Warszawie na ulicy Joteyki na Ochocie, gdzie Anna mieszkała do końca życia (na ich domu zawisła poświęcona im pamiątkowa tablica). Z mężem była silnie związana uczuciowo, zawodowo, a także kolekcjonersko. Wielkim ciosem dla Anny była śmierć Jana w 1967 roku. Anna współinicjowała powstanie nagrody w konkursie literackim im. Jana Śpiewaka, od 2005 r. jest jej współpatronką. Małżeństwo stworzyło kolekcję świątków, polskiej sztuki ludowej. Najprawdopodobniej zapoczątkowała ją w 1957 r. figurka Diabła Polnego. Anna z mężem przywozili obiekty z każdej podróży, spotkań autorskich, otrzymywali od przyjaciół, od czytelników. Gromadzili je w swoim mieszkaniu, świątki były tu  wszechobecne. Odegrały również znaczącą rolę w poezji Anny. Kolekcja została podzielona między synów – Pawła i Jana Leona. Obecnie jej część znajduje się u Pawła, część u rodziny Jana Leona. Nie została uszczuplona ani rozproszona. Anna zmarła 10 maja 1986 r. w Warszawie. Pochowana jest na Powązkach. Przyjaciel Anny, ksiądz Jan Twardowski, zadedykował Annie wiersz Śpieszmy się kochać ludzi, tak szybko odchodzą. 

Źródła:

J. Zętar, M. Kożuch, Anna Kamieńska (1920–1986), http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/anna-kamienska-19201986/#lata-mlodosci (dostęp 19.08.2020); P. R. Jankowski (oprac.) Kamieńska Anna, https://www.historia.swidnik.net/osoba-3846 (dostęp 19.08.2020); W. Żelisławski, Świątki Anny Kamieńskiej, „Kurier Polski” 1973, nr 87; Informacje od Pawła Śpiewaka (syna Anny Kamieńskiej).   

oprac. Bernadetta Czapska

Działaczka społeczna i kulturalna, kolekcjonerka. Urodziła się 7 stycznia 1849 roku w Krzeszowicach. W rodzinnym domu odebrała wszechstronne wychowanie. Jej mężem był Władysław Krasiński. Ciężko chorujący na gruźlicę zmarł kilka lat po ślubie, zostawiając Różę z trojgiem dzieci, również chorujących na gruźlicę. Ze względu na słabe zdrowie dzieci zamieszkała w Zakopanem, w domu zwanym od imienia syna „Adasiówką”. W 1896 roku wyszła za Edwarda Raczyńskiego. Synem Róży był Edward Bernard Raczyński - prezydent RP na uchodźstwie. Po wyprowadzce z Podhala przemieszczała się między swoimi rezydencjami: pałacem w Rogalinie koło Poznania, pałacem Raczyńskich w Warszawie i domem przy ulicy Szpitalnej w Krakowie. Pasjonowała się polityką, była świetną ekonomistką. W Rogalinie odbudowała pałac, dotowała budowę Galerii Rogalińskiej, wspierała mężowski mecenat nad artystami. Tłumaczyła na francuski Ojcze Nasz Augusta Cieszkowskiego, zleciła opracowanie listów Zygmunta Krasińskiego do Delfiny Potockiej (udało się to częściowo, dużo listów wraz z archiwum rogalińskim zostało zniszczonych w Warszawie w 1939 roku). Mieszkając w Zakopanem, prowadziła aktywne życie. Działała społecznie np. na rzecz ubogich uczniów szkoły snycerskiej. Należała do Towarzystwa Tatrzańskiego. Była członkinią Komitetu Nadzorczego szkoły koronkarskiej założonej przez Helenę Modrzejewską. Z synem Adamem stworzyli pierwszą prywatną kolekcję podhalańskiej sztuki ludowej w Zakopanem. W „Adasiówce” przeznaczyli na nią osobny pokój, nazywając go muzeum. Obiekty pochodziły z Zakopanego i okolic. Odkrywali piękno zdobnictwa ludowego na Podtatrzu. Zbierali zdobione przedmioty stanowiące wyposażenie izb góralskich: drewniane łyżniki, czerpaki, formy na sery, baryłki, manierki, przęślice, skrzynie. W kolekcji znajdowały się dodatki do strojów ludowych - spinki do koszul, klamry do pasów. Interesując się folklorem muzycznym, zgromadzili basy, dudy i piszczałki. Posiadali również dwa obrazy malowane na szkle. Kolekcję budowali w latach 1880-1892. W 1896 roku 77 obiektów z kolekcji Róży i Adama trafiło w darze do Muzeum Tatrzańskiego. Róża zmarła 21 sierpnia 1937 roku w Rogalinie i tam została pochowana w rodzinnym mauzoleum Raczyńskich.

Źródła:

Informacje od Anny Kozak (Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego); H. Kenarowa, J. Pietrzak, Raczyńska z Potockich, 1. Krasińska Róża, [w:] Polski Słownik Biograficzny tom XXIX, pod red. E. Rostworowskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986; H. Błaszczyk-Żurowska, Muzealne zbiory etnograficzne w latach 1889-1920 i najstarsze kolekcje prywatne, które przeszły na własność Muzeum Tatrzańskiego [w:] Zbiory etnograficzne Muzeum Tatrzańskiego, pod red. H. Błaszczyk-Żurowskiej, Zakopane 1999.

oprac. Bernadetta Czapska

Publicystka, literatka, tłumaczka, kolekcjonerka. Urodziła się w 1791 roku. Na ówczesne warunki była dobrze wykształcona - znała język francuski, niemiecki, literaturę rodzimą i obcą, doceniała sztukę. Zadebiutowała w roku 1817 w miesięczniku naukowo-literackim „Pamiętnik Lwowski". Od 1820 roku publikowała w „Pszczole Polskiej", kontynuacji „Pamiętnika Lwowskiego" i w „Rozmaitościach”, dodatku do „Gazety Lwowskiej”. Pod swoimi utworami rzadko podpisywała się  imieniem i nazwiskiem, zazwyczaj używała kryptonimów. W 1827 r. ukazała się we Lwowie jej jedyna powieść Kazimierz i Jadwiga. Skutki dobrego wychowania. Dla Antoniny bardzo ważne było samokształcenie i zdobywanie wiedzy. Dużo pisała o edukacji dziewcząt ze sfery ziemiańskiej, postulowała o zmianę sposobu kształcenia młodych kobiet. Była pasjonatką czytelnictwa, propagatorką wspólnego czytania. Zgromadziła domowy księgozbiór liczący 275 dzieł w 736 woluminach. Były to książki głównie w języku francuskim, niewiele w języku polskim i niemieckim. Zmarła w 1831 roku. Kilka lat po śmierci Antoniny, jej matka Urszula Pasqua przekazała kolekcję Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie.     

Źródła:

K. Dormus, Antonina Krechowiecka (1791-1831): zapomniana lwowska publicystka początku XIX wieku o wychowaniu dziewcząt, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 2009, nr 46; J. Szocki, Księgozbiory domowe w Galicji Wschodniej (1772-1918), Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001.

Źródło fotografii: https://tinyurl.com/y6yx7un5

oprac. Bernadetta Czapska

Etnografka, nauczycielka, publicystka, tłumaczka, kolekcjonerka. Urodziła się 24 listopada 1875 r. (część źródeł podaje datę 14 czerwca 1877 roku) w Zawichoście jako Gitla Eiger, jednak używała swego nieżydowskiego imienia Regina. Ukończyła progimnazjum żeńskie w Sandomierzu, będąc w klasie jedyną żydowską dziewczynką. Pobierała też lekcje prywatne. Po ślubie z Natanem Lilientalem przyjechała do Warszawy, gdzie edukowała się na tajnym Uniwersytecie Latającym. Zachęcona przez L. Krzywickiego zajęła się badaniem folkloru żydowskiego i zainteresowała reformami społecznymi, głównie w dziedzinie edukacji. Pracowała jako nauczycielka historii w szkole żydowskiej dla dziewcząt z polskim językiem wykładowym i w chederze w Piasecznie. Karierę naukową rozpoczęła od współpracy z czasopismem „Wisła”. Skupiała się na kwestii życia Żydów aszkenazyjskich oraz rozwoju kultury i języka jidysz. W swoich pracach etnograficznych zajmowała się sytuacją i kulturową rolą kobiety w tradycyjnym społeczeństwie żydowskim. Zebrała spory materiał na temat menstruacji. Jako pierwsza tłumaczyła z jidysz na polski teksty modlitw kobiecych, tzw. tchines. Podczas terenowych badań stworzyła kolekcję judaików: wycinanek, zabawek dziecięcych, np. bączków chanukowych (drajdli/drejdli), kołatek (klaperów), grzechotek purimowych (gregarów), figurek składanych z papieru, chorągiewek obnoszonych wokół Pięcioksięgu podczas święta Simchat Tora, żydowskich kart do gry (kwitli - nie należy ich mylić z zawierającymi prośby kartkami składanymi na grobie cadyka), amuletów, ciasteczek wypiekanych podczas świąt. Kolekcjonerska aktywność Reginy związana była nierozłącznie z jej pracą naukową oraz z ideą stworzenia publicznej kolekcji etnograficznej. Udostępniała swoje zbiory. Jej kolekcja, która, wraz z materiałami H. Lewa i I. Bernsteina, dała początek zbiorom żydowskim Muzeum Etnograficznego w Warszawie, spłonęła w 1939 roku. Kilkadziesiąt fotografii i rycin dokumentujących jedynie ułamek zniszczonej kolekcji, przetrwało w publikacjach naukowych Reginy oraz w zbiorach Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy i Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Wraz z A. Feinerem skatalogowała wywiezione podczas II wojny światowej zbiory Muzeum im. Mathiasa Bersohna w Warszawie. Regina zmarła po nieudanej operacji 4 grudnia 1924 roku w Warszawie. Pochowana jest na Cmentarzu Żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie, jednak jej grób nie figuruje w zachowanych rejestrach cmentarnych.

Źródła:

P. Grącikowski, Portret przedwojennej etnografki żydowskiej Reginy Lilientalowej [niepublikowana praca doktorska], Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2013; D. Liliental, Moja prababka, ambasadorka sztetla, “Etnografia Nowa” 2015-2016, nr 7-8; A. Jakimyszyn–Gadocha, Modlitwy dla kobiet (tchines) i ich obecność w piśmiennictwie etnografów (folklorystów) żydowskich przed 1939 rokiem, „Etnografia Nowa” 2015-2016, nr 7-8; Informacje od Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie.

oprac. Piotr Grącikowski, Bernadetta Czapska

Mecenaska, kolekcjonerka, filantropka. Urodziła się 21 maja 1736 roku w Warszawie. W dzieciństwie często przebywała u swojej babki Izabeli z Morsztynów Czartoryskiej, która w swym pałacu przy Krakowskim Przedmieściu prowadziła jeden z pierwszych salonów w Warszawie. W 1753 r. odbył się ślub młodziutkiej Izabeli z księciem Stanisławem Lubomirskim. Mimo że był to ślub polityczny, para doczekała się czterech córek i dzieliła pasję kolekcjonerską. Izabela dużo podróżowała. Zakładała szpitale i szkoły. Prowadziła życie kulturalne, również poza Polską. Posiadała dwie biblioteki, w Łańcucie i w podwarszawskim Mokotowie, zawierające księgozbiory: muzyczny, w tym głównie literaturę operową i literacki, a także francuskojęzyczne opracowania słownikowe, almanachy. Z czasem, oprócz mokotowskiego księgozbioru, do Łańcuta przewiozła zbiory dzieł sztuki ze swoich rezydencji w Warszawie, Wilanowie i Mokotowie. Znalazły się tam kolekcje starożytności, rzeźb i obrazów. Starożytności, nabyte podczas rocznej, wielkiej włoskiej podróży, były eksponowane w Galerii Rzeźb. Część obrazów i rzeźb  prezentowano w tzw. Apartamencie Tureckim. W Łańcucie i później w Wilanowie znajdował się zbiór porcelany i fajansów, liczący około półtora tysiąca obiektów. Część z nich dekorowało przestrzeń rezydencji, część przechowywano w “Skarbcu dolnym” i “cukierni”. Dominowała porcelana chińska i miśnieńska. Były również wyroby berlińskie, francuskie, wiedeńskie, japońskie i fajans angielski. Po śmierci Izabeli kolekcja starożytności pozostawała w pałacu. Jeden ze spadkobierców Henryk Lubomirski przeniósł swoją część do Przeworska, później przekazał do Muzeum Książąt Lubomirskich we Lwowie. Inna część zbiorów prawdopodobnie trafiła do Wiednia. Zbiory biblioteczne uległy rozproszeniu, trafiły do wnuków Alfreda Potockiego i Artura Potockiego oraz do H. Lubomirskiego. Izabela zmarła 25 listopada 1816 r. w Wiedniu. Pochowano ją na cmentarzu w Währing. W 1885 r. trumnę przewieziono do kościoła parafialnego w Łańcucie.

Źródła:

K. Kłudkiewicz, Tożsamość kolekcjonerki sztuki. Polskie kolekcjonerki od połowy XVIII wieku do dziś, [w:] Tożsamość kobiet w Polsce. Interpretacje. t. I Od czasów najdawniejszych do XIX wieku, pod red. Iwony Maciejewskiej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2016; M. Górska, Izabela z Czartoryskich Lubomirska, portal Pasaż Wiedzy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie; H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIX w.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP.

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka. Urodziła się 13 lipca  1785 roku w Korcu. Interesowała się muzyką. Z inicjatywy Izabeli Lubomirskiej z Czartoryskich poślubiła wychowanka Izabeli - Henryka Lubomirskiego. W jego rodowym majątku w Przeworsku, Teresa stworzyła bibliotekę muzyczną. Znajdowały się w niej książki o muzyce i jej twórcach oraz nuty polskich i obcych kompozytorów, głównie z końca XVIII wieku. Kolekcja nutowa obejmowała ponad 200 dzieł z muzyki instrumentalnej, około 180 na klawesyn, 30 na harfę, 60 na instrumenty dęte, około 140 partytur oper i baletów, około 260 arii, 2 msze, 1 podręcznik do śpiewu. Sporządzony po francusku rękopiśmienny katalog kolekcji zawierał około 900 dzieł. Swoje muzyczne zbiory Teresa ofiarowała w darze Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie, gdzie pierwszym kuratorem był mąż Henryk Lubomirski. Zmarła 31 grudnia 1868 roku w Krakowie.

Źródła:

H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008; J. Szocki, Księgozbiory domowe w Galicji Wschodniej (1772-1918), Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001.

oprac. Bernadetta Czapska

Kolekcjonerka, pamiętnikarka, administratorka dóbr rodowych. Urodziła się 3 września 1738 roku. Wychowała się w rodzinie o tradycjach kolekcjonerskich - rodzicami byli Franciszka Urszula z Wiśniowieckich Radziwiłłowa i Michał Kazimierz “Rybeńka”, kuzynką Anna z Sapiehów Jabłonowska, babką Anna z Sanguszków Radziwiłłowa, wujem Hieronim Florian Radziwiłł. Teofila była osobą posiadającą wiele zainteresowań, odważną. Odrzuciła kilka propozycji małżeństwa. Wybrała na męża Ignacego Feliksa Morawskiego, oficera nadwornej milicji radziwiłłowskiej, co było mezaliansem. Małżeństwo okazało się szczęśliwe. Księżniczka przez wiele lat zajmowała się rodzinnymi dobrami w Nieświeżu realizując gospodarcze inwestycje. Dbała o wystrój wnętrz swoich rezydencji, interesowała się sztuką ogrodową. Lubiła tańczyć, śpiewać, czytać, wcielała się w rolę aktorki.  Jeździła konno, polowała, sprawnie posługiwała się bronią palną. W latach 1773-1774 odbyła europejską wyprawę, podczas której stworzyła diariusz podróży. Relacjonowała w nim wydarzenia, opisywała odwiedzane miejsca i miejscową kulturę, interesowała się życiem kobiet. Zafascynowała się zbiorami dzieł sztuki, monet, medali, naturaliów. Wówczas powstała znaczna część jej kolekcji. Znajdowały się w niej różnorodne minerały, kamienie, skamieniałości, muszle, ale także dzieła sztuki, fragmenty ściennych malowideł, monety, modele statków i gondoli, przyrządy badawcze. Obiekty kupowała lub dostawała w prezencie. W Wilnie założyła gabinet historii naturalnej, który pełnił funkcję naukową, dydaktyczną i rekreacyjną. Nie wiadomo jakie są losy kolekcji naturaliów. Teofila stworzyła również kolekcję portretów postaci historycznych. Znajdowała się ona w Zauszu, niedaleko Nieświeża, później jej część zakupiono do Ossolineum. Teofila Konstancja zmarła w 1807 roku. Została pochowana w rodzinnym Nieświeżu.

Projektantka ogrodów, artystka, sawantka, filantropka, kolekcjonerka. Urodziła się 1 kwietnia 1762 roku. W rodzinnym domu odebrała wszechstronne wykształcenie humanistyczne. Dużo podróżowała po Polsce i Europie. Była szwagierką kolekcjonerki Pauliny Dzieduszyckiej z Działyńskich. Mieszkała w Zarzeczu. W swoim pałacu wydawała bale do 1831 roku. Po dramacie powstania zamknęła pałac dla towarzyskiej rozrywki i zajęła się działalnością filantropijną, udzielając gościny i pomocy emigrującym powstańcom. W Zarzeczu zaprojektowała „wioskę w typie holenderskim”, park, ogród. Na jej gusta i projekty wpływ miały podróże, kontakty z Izabelą Czartoryską, lektura ówczesnych materiałów z zakresu ogrodnictwa. Magdalena stworzyła w Zarzeczu interesującą kolekcję drzew i krzewów. W swoim opracowaniu Zbiór rysunków z 1836 r. wyróżniła sposoby ich komponowania: według koloru, czasu kwitnienia, wzrostu i formy liści. Natomiast wykazy roślin rosnących w zarzeckim ogrodzie w 30. i 40. latach XIX wieku zawarła w Roku 1838 Ogrodowe Notatki. Hr. Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej, skrupulatnie je pozycjonując, opisując, opatrując komentarzami (obecnie opracowanie znajduje się w Ossolineum we Wrocławiu). Botaniczna i dendrologiczna kolekcja Magdaleny była – w swym duchu – klasyczna, czyli zachowany w niej został przyrodzony stosunek ilościowy roślin nago- i okrytozalążkowych. Możliwe, że jej kolekcja odmian róż ogrodowych była pierwszą na ziemiach polskich. Natomiast pierwsze polskie odmiany róż poświęciła swoim braciom – Józefowi Kalasantemu Dzieduszyckiemu i Wawrzyńcowi (Laurenti) Dzieduszyckiemu. Magdalena miała również pasje bibliofilskie. Prawdopodobnie nie planowała stworzyć rodowej biblioteki, ale zgromadziła ciekawy księgozbiór, który w 1847 r. testamentem przekazała do Ossolineum we Lwowie, po II wojnie światowej został przywieziony do Wrocławia. W zachowanym w Bibliotece im. W. Stefanyka we Lwowie spisie przekazanych pozycji zarejestrowano książki wydane od XVII do XIX wieku. Księgozbiór był wielotematyczny, dzieła wydane głównie w języku francuskim, ale również nieliczne w języku włoskim, angielskim i łacińskim. Najstarsze były Lettres Choisies… Gilberta Saulnier du Verdiera wydane w Paryżu w 1655 roku. W kolekcji znajdowały się m.in. dwie edycje bajek Lafontaine`a (w tym bibliofilskie wydanie odbite w całości z płyt miedziorytowych), zbiór dzieł i pamiętników związanych z postacią Napoleona, dzieła z zakresu sztuki oraz dotyczące roślin (w tym systematyki roślin Linneusza) i zakładania ogrodów. Magdalena zmarła 11 maja 1847 r. w Zarzeczu i tu została pochowana.  

Źródła:

D. Sidorowicz-Mulak, Księgozbiór Magdaleny Morskiej (1762–1847) w Bibliotece Ossolineum, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi” 2018, t. 12; J. Dudek-Klimiuk, J. Dolatowski, Kolekcja drzew i krzewów w Zarzeczu Magdaleny z Dzieduszyckich Morskiej, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego 2013, t. 61; Informacje od Katarzyny Król (badaczki niezależnej).

oprac. Bernadetta Czapska

Podróżniczka, aktorka, śpiewaczka, pisarka, kolekcjonerka. Urodziła się 14 października 1880 roku w Janowicach Poduszkowskich, gdzie spędziła dzieciństwo. W Krakowie uczęszczała na pensję. Po jej zakończeniu przez rok uczyła się w klasie fortepianu w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Odkrywała w sobie pasję sceniczną. Grała w amatorskich przedstawieniach. W 1900 r. zadebiutowała w Teatrze Miejskim we Lwowie. Była aktorką Teatru Miejskiego w Krakowie, Teatru Letniego w Warszawie, Warszawskiego Teatru Rozmaitości. Występowała w warszawskiej Filharmonii, w koncertach estradowych na Litwie. Kształciła głos w Paryżu, studia wokalne podjęła we Włoszech, dokąd wyjechała na stałe w 1907 r., później śpiewała tam w prowincjonalnych teatrach. Gościnnie występowała w Polsce. Po wybuchu I wojny światowej na kilka miesięcy przyjechała do Krakowa i pracowała jako pielęgniarka. W trakcie wojny wyszła drugi raz za mąż za bankiera Józefa Toeplitza. Poprzez małżeństwo miała w Mediolanie kontakty towarzyskie i artystyczne. Przez sześć lat prowadziła swój niedzielny Salon Artystów. We Włoszech popularyzowała sprawy polskie. W 1937 r. Polska Akademia Literatury uhonorowała ją Srebrnym Wawrzynem za promocję literatury polskiej. Jadwiga podróżowała po Europie. Dzięki wsparciu finansowemu swojego zamożnego męża realizowała wyprawy do Azji. Opisywała je w książkach po włosku, kreśliła nowe mapy, rewidowała dotychczasowy stan wiedzy o tamtych terenach. Występowała z odczytami we Włoskim Towarzystwie Geograficznym i również poza Włochami. W uznaniu osiągnięć Jadwigi WTG nazwało odkrytą przez nią przełęcz w łańcuchu gór Kurtaka jej imieniem i nazwiskiem. Została odznaczona medalami, m.in. Società Geografia Italiana. Do swojej willi w Varese przywoziła rzadkie i egzotyczne gatunki roślin. Podczas azjatyckich podróży zbierała obiekty kultury orientalnej. W 1947 r. około dwustu obiektów podarowała Muzeum Narodowemu w Warszawie. Wśród nich m.in. birmańskie i tybetańskie instrumenty muzyczne, sarangi, inne instrumenty, naczynia, posąg Buddy Śakjamuni, realistyczna fotografia figury pokutującego Buddy po trzydziestu dniach postu, księgi tybetańskie, skrzynka do przechowywania ksiąg religijnych, święte maski, irańska misa magiczno-lecznicza z XVII w., reprodukcja „Koła Życia” Buddy, które szczegółowo opisała w swojej książce Słoneczne życie i wiele innych. Dary Jadwigi znajdują się w kolekcjach Zbiorów Sztuki Orientalnej MNW: Kolekcji Sztuki Buddyjskiej i Hinduskiej (ukształtowały ją w dużej mierze właśnie dary Jadwigi) oraz Kolekcji Sztuki Islamu. Jadwiga zmarła 7 lipca 1966 r. w Varese we Włoszech. Została pochowana na cmentarzu w St. Ambrogio.

Źródła:

J. Mrozowska-Toeplitz, Słoneczne życie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975; (red. zespołowa) Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980, T.2, PWN Warszawa 1994; Zbiory Sztuki Orientalnej MNW, https://www.mnw.art.pl/o-muzeum/zbiory-studyjne/zbiory-sztuki-orientalnej/ (dostęp 19.08.2020).

oprac. Bernadetta Czapska

Historyczka sztuki, kustoszka dziedzictwa kulturowego, wykładowczyni akademicka, kolekcjonerka. Urodziła się 1 października 1896 roku w Bubnówce na Podolu. W Moskwie ukończyła gimnazjum. Później zamieszkała w Warszawie, a w 1923 r. w Poznaniu, gdzie rozpoczęła studia historii sztuki na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego. Studiowała również na Uniwersytecie Rzymskim, zbierając materiały do pracy doktorskiej. W 1932 r. obroniła doktorat z filozofii w zakresie historii sztuki. W tym samym roku została kustoszką działu graficznego i działu muzealnego Biblioteki Kórnickiej, w której wcześniej z własnej inicjatywy uporządkowała kolekcję rycin. Inwentaryzowała również zabytki powiatu średzkiego i miasta Poznania. W sierpniu 1939 r. zabezpieczała zbiory kórnickie. Zimą tego roku przeniosła się do Warszawy. Pracowała tam w dziale grafiki Biblioteki Narodowej, w który włączono zbiory rycin Biblioteki Uniwersyteckiej i Biblioteki Krasińskich. W tym czasie przyjeżdżała do Kórnika, aby doglądać tamtejsze zbiory. W czasie powstania warszawskiego Józefa została wywieziona do Ravensbrück. Z obozu wróciła schorowana, późną wiosną 1945 roku. Od razu rozpoczęła pracę w Bibliotece i Muzeum w Kórniku oraz jako kustoszka Gabinetu Rycin Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu, pracowała tam do końca życia. Dzięki Józefie, która skupiła się na odzyskaniu zrabowanych, rozproszonych dzieł, obie placówki odzyskały wiele obiektów. Józefa kontynuowała inwentaryzacje wielkopolskich zabytków, zdobywała obiekty etnograficzne. W Muzeum Narodowym w Poznaniu uporządkowała zbiory grafik, organizowała wystawy poświęcone polskiej grafice. Katalog do wystawy Sztuka graficzna i jej rola społeczna przez długi czas stanowił podstawowe polskojęzyczne opracowanie technik graficznych i historii grafiki europejskiej. Nieustannie realizowała indywidualną pracę naukową. W latach 1949–1951 wykładała historię grafiki w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (w 1951 r. zlikwidowano Wydział Grafiki), zyskując wielką sympatię młodzieży, która ofiarowała Józefie album ze swoimi pracami i kilka dedykowanych jej ekslibrisów. Józefa stworzyła bardzo wartościowy księgozbiór. Znajdowało się w nim wiele dzieł z zakresu historii sztuki oraz rękopisy, jeden pięknie zachowany inkunabuł, kilkaset starych druków od XVI o XVIII wieku. Tę część kolekcji w 1954 r. zakupiła Biblioteka Kórnicka. Kolekcjonowała również obrazy i sztychy, m.in. dzieło niezidentyfikowanego mistrza holenderskiego z XVII wieku oraz portret wojewody pomorskiego Jakuba Narzyńskiego autorstwa Szymona Czechowicza, którego monografia była tematem doktoratu Józefy. Po długiej chorobie Józefa zmarła 4 lutego 1955 r. w Poznaniu. Pochowana jest na poznańskim cmentarzu przy ulicy Bluszczowej.

Źródła:

A. Chyczewska, Józefa Orańska: 1896–1955, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 1955, t. 5; A. Dobrzycka, Nekrologi. Józefa Orańska, „Przegląd Zachodni” 1955, nr 1–2; Informacje od Katarzyny Śmiałowicz (Fundacja Jak Malowana Poznań).

Pianistka, kolekcjonerka, publicystka muzyczna. Urodziła się najprawdopodobniej w 1866 roku we Lwowie. Miała żydowskie pochodzenie. Uczyła się gry na fortepianie pod kierunkiem Karola Mikulego w Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie i Maurycego Rosenthala w Wiedniu. Zbierała pamiątki związane z życiem i twórczością Fryderyka Chopina, tworząc niezwykłą kolekcję chopinianów - listów, rysunków, zdjęć, dzieł sztuki, zbioru nut, rękopisów, pierwszych wydań nutowych (niektórych z autorskimi adnotacjami Chopina), rzadkich wydań nutowych, zwłaszcza pierwodruków. W latach 30. kolekcja liczyła około 700 obiektów. Zdobywała je podczas europejskich podróży, głównie po Francji i Niemczech. W kolekcji znajdowały się  m.in. portret Chopina namalowany przez Marię Wodzińską w 1836 r., list z 1841 r., w którym Chopin prosił przyjaciela Juliana Fontanę o przysłanie mu nut do rezydencji George Sand, drukowany egzemplarz pieśni Fryderyka Chopina, niegdyś prawie nieznany portret Chopina wykonany ołówkiem w Rzeszowie w 1842 r. z podpisem Władysława Langego. W swoim mieszkaniu we Lwowie na ulicy Piekarskiej 14 utworzyła ogólnodostępny „gabinet chopinowski”. Można uznać, że pierwsze muzeum Fryderyka Chopina powstało na początku XX wieku we Lwowie, w domu Kornelii. W 1930 r. część zbiorów została przekazana Państwowym Zbiorom Sztuki w Warszawie. Kilka lat później Kornelia podarowała swoją kolekcję Muzeum Narodowemu im. Jana III we Lwowie (obecnie Lwowskie Muzeum Historyczne), zastrzegając, że musi ona zostać zachowana w całości. W 1940 r. z Muzeum do Lwowskiego Konserwatorium Państwowego trafiło około 80 pierwodruków dzieł Chopina, prawie cały zbiór nut z drugiej połowy XIX i początków XX wieku. Najcenniejsze obiekty wprawdzie pozostały w Muzeum, ale były rozproszone po różnych magazynach. Po II wojnie światowej kolekcja została rozparcelowana pomiędzy kilka instytucji, niektóre obiekty zgubiono. Oprócz aktywności kolekcjonerskiej, Kornelia publikowała artykuły o Chopinie. W Na marginesie autografów Szopena (1910) pisała o niektórych utworach kompozytora, w Wizje Szopena w Polsce (1919) o patriotyzmie Chopina. Wydała faksymilowo w Lipsku w 1910 r. Album Fryderyka Chopina poświęcony Marii Wodzińskiej. W tym samym roku podczas I Zjazdu Muzyków Polskich we Lwowie przedstawiła referat Kajety Chopina. Dzięki Kornelii jeden z kajetów ukazał się kilka lat wcześniej. Kornelia prawdopodobnie zginęła w 1942 r. we lwowskim getcie. Nieznane jest miejsce jej spoczynku.

Źródła:  

Informacje od Michała Piekarskiego (Instytut Historii Nauki PAN); M. Piekarski, Fryderyk Chopin (1810-1849) i jego lwowscy kontynuatorzy. Część XIV - Kornelia Parnas (1866-1942), „Kurier Galicyjski” 2010, nr 16; M. Piekarski, Muzyka we Lwowie. Od Mozarta do Majerskiego. Kompozytorzy, muzycy, instytucje, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, Warszawa 2018; O. Pieriełygina, Chopin według Parnasowej, https://dziennikpolski24.pl/chopin-wedlug-parnasowej/ar/2193660 (dostęp: 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka, kolekcjonerka, literatka-amatorka. Urodziła się 29 sierpnia 1752 roku, prawdopodobnie w Dreźnie. Tutaj spędziła część swojego dzieciństwa, następnie mieszkała w Warszawie. Znała łacinę, język francuski, najpewniej niemiecki. Uczyła się rysunku i malarstwa. O jej twórczości pisarskiej wiadomo, że amatorsko tworzyła m.in. portrety literackie, sztukę komediową, epigramat, opowieści, wiersze, listy. Wyszła za mąż za Szczęsnego Potockiego. Kilka lat później małżonkowie zamieszkali w Tulczynie na Podolu. Znajdowała się tam rodowa biblioteka założona przez Potockiego. Józefina zaczęła budować własny księgozbiór. Zbiory oznaczała ekslibrisami. Po rozwodzie przewiozła bibliotekę do Petersburga. Po jej śmierci zbiory zostały włączone do biblioteki tulczyńskiej. Zmarła w 1798 roku.

Źródła:  

M. Czeppe, Józefina Amelia Potocka z domu Mniszchówna, [w:] Polski słownik biograficzny. T. 27, J. Pniowski-H. Poniatowska, Polska Akademia Nauk, Instytut Historii: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław i in. 1982; H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008.

oprac. Bernadetta Czapska

Dama Krzyża Gwiaździstego, kolekcjonerka. Urodziła się w 1764 roku. Działała charytatywnie, zainicjowała powstanie Towarzystwa Dobroczynności dla opieki nad biednymi. Jej mężem był Teodor Potocki. We Lwowie Potoccy prowadzili otwarty dom, zarówno dla towarzyskich spotkań, jak i dla narad podczas wojny Napoleona z Austrią. W swojej kolekcjonerskiej aktywności Kordula stworzyła księgozbiór z dziełami humanistycznymi. Dominowały w nim prace literackie i historyczne, marginalnie z dziedziny geografii, etnografii. Wszystkie książki zostały wydane za granicą, głównie w Paryżu i były w języku francuskim. Tłumaczone książki wywodziły się z literatury angielskiej, niemieckiej, włoskiej, amerykańskiej, chińskiej. W kolekcji brakuje dzieł polskich autorów. Najwięcej obiektów stanowiły utwory literackie, w większości prozatorskie. Wśród powieści obyczajowych znajdowały się m.in. oświeceniowy bestseller Histoire de Gil Blas de Santillane Alain-René Lesage`a oraz pierwsze wydania powieści George Sand Indiana i Lélia - poruszające kwestie emancypacji kobiet i Le Médecin de campagne Honoré de Balzaca. Utwory o tematyce historycznej reprezentowały głównie kilkunastotomowe opracowania hrabiego Prospera Brugière Brabante`a i Gabriela Peignota. Pozycje o tematyce wschodniej to przetłumaczone na francuski trzy tomy chińskich opowieści (Contes chinois). Ponadto w zbiorze były książki o historiach miłosnych, wydania poezji, prace biograficzne. Na dole grzbietu obiektów umieszczono kolorowe nalepki z napisami identyfikującymi Kordulę, na czterech egzemplarzach widniały jej odręczne podpisy. Kolekcja Korduli najpierw była częścią księgozbioru wybitnej kolekcjonerki Heleny Dąbczańskiej, skąd - wyodrębniona na podstawie znaków własnościowych - trafiła do Biblioteki Głównej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i do Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie znajduje się obecnie. Kordula zmarła ok. 1837 roku.

Źródło:

I. Gruchała, Książki z księgozbioru Korduli z Komorowskich Potockiej w bibliotece Heleny Dąbczańskiej, "Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie” LXI (2016).

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka, poetka, pisarka, tłumaczka, recenzentka, kolekcjonerka. Urodziła się 22 września 1882 roku w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Początkowo uczyła się u Stefanii Sempołowskiej, później na tajnej pensji Zuzanny Morawskiej. Brała udział w wykładach warszawskiego Latającego Uniwersytetu, na Uniwersytecie Jagiellońskim, marzyła o studiowaniu w Paryżu. Wzrastała wśród artystów, literatów i intelektualistów regularnie goszczących u rodziców Zuzanny – Jadwigi i Aleksandra Krausharów. W 1906 r. wyszła za mąż za publicystę i krytyka teatralnego Władysława Rabskiego. Pracowała w bezpłatnych czytelniach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Uczestniczyła w pracach warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. Zasiadała w Komitecie Organizacyjnym Wystawy Ceramiki w Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej w Warszawie w 1927 r. Należała do Związku Literatów Polskich. Pisała opowiadania, nowele, sonety, utwory dla dzieci, artykuły. Podczas II wojny światowej więziona na Pawiaku. Po wyjściu stamtąd żyła w ukryciu. Po wojnie założyła i prowadziła w Warszawie prywatną wypożyczalnię książek. Z rodzinnego domu wyniosła bibliofilskie zamiłowania. Pierwszą pracę na temat bibliofilstwa O miłośnikach książek ogłosiła w 1913 r. w „Bibliotece Warszawskiej”. Później wielokrotnie pisała i opowiadała o bibliofilstwie. W 1923 r. współorganizowała wystawę książek pisarek polskich w Chicago. W ramach Towarzystwa Bibliofilów Polskich współzałożyła Towarzystwo Miłośników Ekslibrysów. Stworzyła własny duży księgozbiór, kolekcjonowała ekslibrisy. Kolekcja Zuzanny liczyła około 5000  obiektów – ok. 300 ekslibrisów artystów polskich z XVII–XIX w. i ok.. 3700 z XX w., 1000 pieczątek bibliotecznych XIX–XX w., liczne teki ekslibrisowe i graficzne T. Cieślewskiego syna, W. Skoczylasa, J. Mehoffera, F. Siedleckiego, A. Półtawskiego, J. Pochwalskiego, K. Brandla, F. Jabłczyńskiego, J. Toma i S. Mrożewskiego. Posiadała kilka ekslibrisów własnych, wykonanych m.in. przez Edwarda Okunia, Tadeusza Cieślewskiego syna, A. Sperskiego. Swoją kolekcję budowała około trzydziestu lat, do 1944 roku. Ocalał jej znikomy fragment, w tym przekazany do Biblioteki Narodowej zbiór tomików wierszy. Pisała: „Moje książki w znacznej części zmiótł z powierzchni ziemi huragan wojny. Rozsypały się po świecie, zagrabione, poniszczone przez hitlerowskich barbarzyńców. Część ich spłonęła w pożarach Warszawy, podczas Powstania. Kochane, wypieszczone tomy, towarzysze pogodnych dni, zeszły bez śladu z mego pola widzenia, nawet nie wiem, gdzie szukać ich myślą i utęsknieniem.” Zuzanna zmarła 23 października 1960 r. w Warszawie. Została pochowana na Powązkach.

Źródła:

Z. Rabska, Moje życie z książką. Wspomnienia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959 (tom 1), Wrocław 1964 (tom 2).; R. Skręt, Zuzanna Aleksandra Rabska z Krausharów, [w:] Polski Słownik Biograficzny, tom XXIX, pod red. E. Rostworowskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1986; T. Suma, Zuzanna Rabska, “Ekslibris polski”, http://ekslibrispolski.pl/?page_id=2413 (dostęp 05.05.2019).

Dramatopisarka, jedna z pierwszych polskich pisarek, poetka, bibliofilka, kolekcjonerka. Urodziła się 13 lutego 1705 w Czartorysku. Matka kolekcjonerki Teofili Konstancji Morawskiej z Radziwiłłów. W rodzinnym domu odebrała staranne wykształcenie. Po ślubie z Michałem Kazimierzem Radziwiłłem osiadła w Nieświeżu. Sprawnie zawiadywała majątkiem podczas nieobecności męża i prowadziła w nim aktywne życie, mimo słabego zdrowia oraz licznych ciąż i poronień. Wznowiła pracę dawnej drukarni. Była animatorką nieświeskiego życia kulturalnego. Na zamku wystawiała teatralne spektakle, wybudowała tam salę teatralną. Tworzyła sztuki teatralne, tłumaczyła sztuki Moliera, pisała wiersze. Zajęła się rodową biblioteką męża. Powiększała księgozbiór. Zdecydowała o wybudowaniu specjalnego pawilonu, aby pomieścić około 9 tysięcy tomów. Do uporządkowania zbioru zatrudniła bibliotekarza z Wrocławia C.F. Machnickiego. Zbudowała własną kolekcję książek - ponad 2 tysiące tomów. Posiadały one ekslibris Franciszki Urszuli, był to drugi kobiecy ekslibris w Polsce. Nieświeską bibliotekę przejął syn Radziwiłłów Stanisław Karol. Po jego przystąpieniu do konfederacji barskiej Nieśwież złupiono, bibliotekę wywieziono do Rosji i rozparcelowano. Kolekcję Franciszki Urszuli również. Zmarła 23 maja 1753 r. w Nowogródku.

Źródła:

K. Wierzbicka-Michalska, Franciszka Urszula Radziwiłłowa z Wiśniowieckich, [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXX, pod red. S. Kieniewicza; Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987; H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008; K. Król, Kolekcjonerskie pasje Teofili Konstancji z Radziwiłłów Morawskiej (1738-1807), “Pasaż Wiedzy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie” (Silva Rerum).

oprac. Bernadetta Czapska

Arystokratka, kolekcjonerka. Urodziła się 6 stycznia 1753. We wczesnym dzieciństwie osierocona przez matkę, wychowywała się u swojej wujenki hetmanowej Aleksandry Ogińskiej z Czartoryskich. Była błyskotliwa. Rozmiłowana w sztuce, tańcu, umuzykalniona, biegle władała językami obcymi (francuskim, włoskim, angielskim, niemieckim), ale niezbyt dobrze językiem polskim. Od wiosny 1778 r. tworzyła pod Nieborowem ogród Arkadię, rozwijając go przez dwie dekady, aż do swojej śmierci. Zgromadziła tam ówcześnie najznaczniejszą kolekcję sztuki antycznej - greckie oryginały, choć dość przypadkowo dobrane, rzeźby architektoniczne, wotywne, mitologiczne, dekoracyjne. Ponadto rzeźby antykizujące, kopie dzieł antycznych, średniowiecznych i renesansowych, a także "starożytności", z których utworzyła swoiste muzeum. Znalazły się w nim m.in. Głowa Niobe, Popiersie Rzymianki, grecko-rzymskie stele, sarkofagi i urny grobowe, obeliski, monumenty, ozdoby ogrodowe. Osobliwością kolekcji były kultowe rzeźby połowieckie z XII-XIII wieku. Po śmierci Heleny Arkadia popadła w ruinę. Na przestrzeni lat pojawiali się nabywcy, w tym prawnuk Michał Radziwiłł, ostatecznie w 1945 r. Arkadię przejęło Muzeum Narodowe w Warszawie. Helena kolekcjonowała także książki. Posiadała dwa własne księgozbiory, jeden w Arkadii, drugi w nieborowskim pałacu. Dominowały w nich dzieła obcojęzyczne z zakresu prawa, filozofii, sztuki ogrodniczej oraz literatura klasyczna, francuska i pamiętniki. Arkadyjski księgozbiór był ulokowany w ogrodowych pawilonach i liczył 195 dzieł. W 1831 r. arkadyjska kolekcja została włączona do biblioteki męża Michała Hieronima, a później przejęta  przez syna Radziwiłłów - generała Michała Gedeona. W Nieborowie księgozbiór liczył 685 dzieł w 1513 woluminach. Kolekcją nieborowską zajęła się żona Michała Gedeona - Aleksandra z domu Stecka. Ponadto w Nieborowie znajdowała się ceramiczna kolekcja Heleny dekoracyjnych wazonów miśnieńskich, z warszawskich manufaktur w Belwederze i na Bielinie oraz serwisy Wedwooda. Zmarła 1 kwietnia 1821 w Warszawie. Pochowana została w nieborowskim kościele.

Źródła:

A. Ryszkiewicz, Helena Radziwiłłowa z Przeździeckich, [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXX, Radwan-Reguła Tadeusz, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław [i in.] 1987; Arkadia Heleny Radziwiłłowej, portal „MW / Nieborów i Arkadia” http://www.nieborow.art.pl/ogrody/arkadia/ (dostęp 05.05.2019); H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo  SBP, Warszawa 2008; A.Szkurłat, Kolekcjonerstwo ceramiki w Polsce, “Kronika Zamkowa” 2013, nr 1-2 (65-66).

oprac. Bernadetta Czapska

Kolekcjonerka, filantropka, konserwatorka. Urodziła się 11 kwietnia 1915 w Warszawie. Absolwentka szkoły Heleny Gepnerówny w Warszawie. Ukończyła studia w Wyższej Szkole Nauk Politycznych. W 1938 r. wyszła za mąż za Georga Sahakiana - Ormianina, znawcę sztuki Wschodu. Podczas wojny mieszkała w Wiedniu. Tam uczęszczała na uniwersyteckie wykłady o sztuce, uczyła się konserwacji tkanin. Mimo że od 1939 roku przebywała na emigracji, pomagała polskim jeńcom podczas wojny, rodakom w kraju w czasie stanu wojennego, finansowała działalność Biblioteki Polskiej w Brukseli. Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Zasługi RP oraz Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi. W 1948 roku, po kilkuletnich podróżach po Europie i Bliskim Wschodzie, Sahakianowie osiedlili się na stałe w Belgii. Kontynuowali tworzenie kolekcji wschodnich artefaktów. W Brukseli założyli i prowadzili antykwariat. Teresa pracowała także jako konserwatorka tkanin. Została uznana za ekspertkę przez Chambre des Antiquaires de Belgique i Chambre Belge des Experts en Ouvres d'Art. Po śmierci męża w 1963 sama rozbudowywała kolekcję. Kosztem wielu wyrzeczeń gromadziła dzieła sztuki, stworzyła znaczący zbiór europejskiej sztuki zdobniczej i imponującą kolekcję kobierców wschodnich. Zgodnie z jej wolą, sprowadzano kolekcję do Zamku Królewskiego w Warszawie - w 1989, 1992 i 2007 roku oraz jako legat w 2008 roku. Wcześniej, w połowie lat 70. podarowała Zamkowi Królewskiemu m.in. komplet francuskich XIX-wiecznych tapiserii, XVII-wieczne wilki i płytę kominkową. W 1993 r. w Zamku Królewskim w Warszawie utworzono Fundację Teresy Sahakian. Kolekcja Fundacji liczy 747 zinwentaryzowanych dzieł sztuki. Najliczniejszy jest zbiór 628 kobierców wschodnich i tkanin orientalnych od XVIII do XX w., w którym znajdują się: kobierce kaukaskie (ponad 400 obiektów), kobierce perskie, środkowoazjatyckie, tureckie, chińskie. Ponadto kolekcja zawiera wyroby tkackie wykonane technikami płaskimi (kilimy, zili, verni), hafty (m.in. suzani), niewielki zbiór tkanin europejskich (m.in. portiery i lambrekiny, pasy kontuszowe), a także 35 przedmiotów pozostających poza inwentarzem. Zamek sprawuje pieczę nad nienaruszalnością kolekcji, opieką merytoryczną i konserwatorską. Miejscem stałej ekspozycji zbioru jest pałac Pod Blachą. Kobierce prezentowane były także w zamkowej Piwnicy Renesansowej i na wystawach w wielu różnych polskich muzeach. Teresa w testamencie cały swój majątek przekazała Polsce. Zmarła 29 grudnia 2007 r. w swoim domu w Eprave w Belgii. Jest pochowana na warszawskich Powązkach.

Źródła:

oprac. Bernadetta Czapska

Bibliofilka, poetka, tłumaczka, filantropka, kolekcjonerka. Urodziła się 4 lutego 1718 roku. Jako dziecko straciła matkę, niedługo później ojca. Wychowywała ją druga żona ojca - Helena z Potockich w atmosferze literackich zainteresowań. Edukowała się w klasztorze, głównie po francusku. W wieku 17 lat została wydana za mąż za dużo starszego Pawła Karola Sanguszkę. W roku 1750 owdowiała i zajęła się zarządzaniem odziedziczonymi olbrzymimi dobrami, a przede wszystkim wychowaniem i edukacją dzieci. Aktywnie działała w sferze politycznej kraju. W Szymanowie ufundowała parafię. Prowadziła rozległe życie towarzyskie. Zorganizowała salon literacki w Zasławiu, Lubartowie, Warszawie i Szymanowie. Tłumaczyła na polski treści religijne, obyczajowo-polityczne. Przełożyła podręczną książkę medyczną O chorobach prędkiego ratunku potrzebujących, napisaną na jej zamówienie przez lekarza Sanguszków – Franciszka Kurcjusza. W związku z małżeństwem córki Anny napisała w 1755 roku Naukę matki córce swojej idącej za mąż daną, wydając ją bezimiennie rok później. W Lubartowie stworzyła z mężem rodową bibliotekę. Powiększała księgozbiór, decydowała o nabyciu obiektów. W bibliotece znajdowały się dzieła z zakresu historii Polski i dziejów powszechnych, teologii, moralizatorskie, pedagogiczne, tłumaczenia Barbary, utwory literackie jej przyjaciół, współczesne powieści francuskie i niemieckie. Dwukrotnie sporządzano spis kolekcji - w roku 1737 i 1741. W Lubartowie przechowywano również niewielki księgozbiór Szymona Samuela Sanguszki, pradziadka Pawła Karola. Ponadto Barbara opiekowała się biblioteką w Sławucie na Wołyniu oraz dbała o rodzinne archiwum. Po jej śmierci zbiory odziedziczyła rodzina. Zmarła 2 października 1791 r. w Warszawie, po sześciotygodniowej ciężkiej chorobie. Ciało przewieziono w uroczystym kondukcie żałobnym do Lublina i 13 października pochowano w podziemiach kościoła Kapucynów. Serce Barbary złożono w kościele Kapucynów w Lubartowie.

Źródła:

H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wyd. SBP, Warszawa 2008; Elżbieta Aleksandrowska, Barbara Urszula Sanguszkowa z Duninów, [w:]  Polski Słownik Biograficzny tom XXXIV, pod red. S. Kieniewicza, A. Gieysztora, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk , Wrocław-Warszawa-Kraków 1992-1993.

oprac. Bernadetta Czapska

Filantropka, kustoszka pamięci, kolekcjonerka. Urodziła się w 1864 roku. Kształciła się w domu, mając guwernerów. Wychowana w katolickiej rodzinie, przez całe życie była bardzo religijną osobą - należała m.in. do sodalicji mariańskiej. Jej mężem był Eustachy Stanisław Sanguszko. Aktywna w inicjatywach charytatywnych, oświatowych, humanitarnych, patriotycznych. Angażowała się w ochronę zabytków i kościołów. Filantropijnie fundowała ochronki, wspomagała wiele instytucji i organizacji, w tym Polski Związek Niewiast Katolickich. Z organizacjami społecznymi miała kontakt również we Francji, gdzie przebywała z chorującym synem. Po śmierci męża stała się kustoszką rodowych zbiorów i kustoszką pamięci o rodzie Sanguszków. W Gumniskach powiększała bibliotekę. Do kolekcji kupowała literaturę w języku polskim, niemieckim i francuskim, dzieła religijne i dewocyjne. W podparyskim zakładzie rytowniczym zamówiła ekslibris dla bibliotek Sanguszków w Gumniskach, Sławucie i Podhorcach, wykonany w trzech identycznych wersjach heraldycznych. Dbała o rodzinne archiwum. W latach 30. XX wieku zorganizowała wielką inwentaryzację zbiorów bibliotecznych i archiwalnych. Część z nich opatrzona jest odręcznymi notatkami Konstancji, na których wpisała numery szaf, półek, książek. Rzeźbiarzowi Antoniemu Madeyskiemu, twórcy grobowców Sanguszków, zlecała konserwację obrazów z sanguszkowskiej kolekcji. Rodowe archiwa, księgozbiory, obiekty muzealne i zbiory sztuki udostępniała do celów naukowo-badawczych. Po wybuchu II wojny światowej pozostała w Gumniskach. Początkowo Niemcy przeznaczyli dla księżnej dwa pokoje w pałacu. W 1945 r. została z niego usunięta. Ostatni rok życia spędziła w sufraganii tarnowskiej, dokąd zabrała prywatne archiwum. Zmarła 13 maja 1946 roku. Została pochowana bez rozgłosu na Starym Cmentarzu w Tarnowie w rodowej kaplicy.   

Źródła:

M. Patatyn, Życie i działalność Konstancji z Zamoyskich Sanguszkowej (1864–1946), [w:] Życie prywatne Polaków w XIX w. „Portret kobiecy” Polki w realiach epoki. Tom 1, pod red. M. Korybut-Marciniak, M. Zbrzeźniak, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź-Olsztyn 2014; H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008.

oprac. Bernadetta Czapska

Właścicielka biblioteki, kolekcjonerka, dama Orderu Krzyża Gwiaździstego. Urodziła się w 1697 roku. Jej mężem był Jan Fryderyk Sapieha, posiadający dużą bibliotekę. W mężowskim majątku Kodeń utworzyła własny księgozbiór. Obiekty oznaczyła ekslibrisem. Ekslibris Konstancji był pierwszym kobiecym znakiem własnościowym w języku polskim. Kolekcja składała się przede wszystkim z dzieł francuskich. Po śmierci Konstancji została włączona do biblioteki kodeńskiej. W 1802 roku spadkobiercy przekazali zbiory Towarzystwu Przyjaciół Nauk w Warszawie. Konstancja zmarła na puchlinę wodną 6 grudnia 1756 roku w Kamieńcu Litewskim. Została pochowana w grobach radziwiłłowskich w Nieświeżu.

Źródła:

H. Tadeusiewicz, Bibliofilskie zamiłowania Polek. Właścicielki bibliotek w dawnej Polsce (XIII-XIXw.) [w:] Książka, biblioteka, informacja w kręgu kultury i edukacji, pod red. E. B. Zybert i D. Grabowskiej, Wydawnictwo SBP, Warszawa 2008; Z. Zielińska, Jan Fryderyk Sapieha [w:] Polski Słownik Biograficzny tom XXXV, pod red. A. Gieysztora, Wydawnictwo Polskiej  Akademii Nauk., Warszawa-Kraków 1994.

oprac. Bernadetta Czapska

Aktorka, artystka plastyczka, miłośniczka zwierząt, kolekcjonerka. Urodziła się 14 lutego 1935 w Ostrowi Mazowieckiej. Ukończyła warszawską Akademię Sztuk Pięknych. Występowała w Studenckim Teatrze Satyryków, Kabarecie Starszych Panów, później w różnych teatrach, filmach, na estradzie. W serii wydawniczej Polskiego Radia Portrety muzyczne - Złota Kolekcja ukazała się w 2002 r. płyta Kiedyś byłam lalką z piosenkami wykonywanymi przez Krystynę. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2003) i Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2007). Od 1984 r. pełniła funkcję społecznej prezeski Schroniska dla zwierząt w Milanówku. Za działalność na rzecz zwierząt otrzymała statuetkę „Kociary”. Krystyna kolekcjonowała lalki i wybierane intuicyjnie przeróżne przedmioty. O sobie mówiła: „Jestem „śmieciarą”. Trudnię się zbieractwem, szukam, składam, przywracam do życia”. Zbierała m.in. torebki, karafki, żabie i kocie figurki, buty - ceramiczne, kryształowe pantofelki, kafelki, makatki, anioły, przedmioty przedwojenne, w tym pocztówki. Stworzyła kolekcję lalek. „Moje lalki zginęły na wojnie, no to ja odrosłam i gałgankowe szmacianki różne zaczęłam zbierać”. Miała ich ponad trzysta. Były to lalki przedwojenne, powojenne, artystyczne. Kupowała je na warszawskim Kole, kramach, odpustach, dostawała w prezencie, również darowała innym. Kolekcja nie została skatalogowana, ale jest scalona i znajduje się pod opieką bliskich Krystyny. Artystka również sama tworzyła lalki - haftowane, z gałązek, kamieni. Swoje lalki-szmacianki nazywała „państwo Gałgankostwo”. Ponadto robiła makatki, malowała anioły, arlekiny, zwierzątka. W 1991 r. otworzyła w Warszawie jeden z pierwszych butików z rękodziełem, swoim i innych osób. Butik mieścił się w oryginalnej drewnianej chacie jednoizbowej z początku XX wieku, sprowadzonej ze wsi Zatory pod Pułtuskiem. Był to Sklep Niepotrzebnych Rzeczy Krystyny Sienkiewicz. Zmarła 12 lutego 2017 w Warszawie. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Źródła:

K. Sienkiewicz, Cacko, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013; G. Ćwiertniewicz, Krystyna Sienkiewicz. Różowe zjawisko, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2015; Wieś pod Gwiazdami: Krystyna Sienkiewicz, TVP Polska Telewizja, 2012, https://vod.pl/programy-tv/wies-pod-gwiazdami-krystyna-sienkiewicz/3fj0xdl (dostęp 05.05.2019); Informacje od pana Zbigniewa Doleckiego (Klub i restauracja “Pod podłogą z jadłem”, ul. Płatnicza 35/37 w Warszawie).

oprac. Bernadetta Czapska

Regionalistka, bibliofilka, kolekcjonerka. Urodziła się 19 sierpnia 1923 roku w Ustroniu na Śląsku Cieszyńskim i tam się wychowała. We Wrocławiu ukończyła studia ekonomiczne. Na mocy nakazu pracy rozpoczęła pracę w przemyśle węglowym w Katowicach. Publikowała na łamach miesięcznika „Słowo i Myśl”. Stworzyła szczegółową kronikę „W kręgu bibliofilów śląskich” obejmującą lata 1968-1988. Należała do różnych stowarzyszeń. Za swoje zasługi otrzymała wiele odznaczeń, dyplomów i wyróżnień. „Małą ojczyzną” Marii był Śląsk Cieszyński. Społecznie prowadziła szeroką działalność popularnonaukową dotyczącą cieszyńskiego bibliofilstwa, prezentacji wybitnych postaci związanych z regionem, promocją muzyki i sztuk pięknych. Zgromadziła bogatą bibliotekę, a w niej cieszyniana, ekslibrisy, literaturę ekslibrisologiczną, starodruki, druki unikatowe oraz cenny zbiór rzadko spotykanych wydawnictw bibliofilskich. Kolekcjonowała medale, obrazy i grafiki autorstwa Pawła Stellera, Jana Wałacha, Franciszka Jaworskiego, Ludwika Konarzewskiego, Tadeusza Michała Siary, Zbigniewa Jóźwika i innych. W kolekcji artefaktów związanych z ziemią beskidzką były książki, stare pocztówki, elementy strojów regionalnych, przedmioty użytkowe. Maria była jedną z pierwszych członkiń Towarzystwa Miłośników Ustronia. W sierpniu 1993 r. aktem darowizny przekazała miastu Ustroń dom rodzinny, ogród i swoje zbiory na cele muzealne. Część kolekcji starodruków i druków bibliofilskich ofiarowała Książnicy Cieszyńskiej, jeden z cennych starodruków Muzeum Archidiecezjalnemu w Katowicach. W rodzinnym domu Marii w Ustroniu-Brzegach, przy ul. 3 Maja 68 mieści się Muzeum Zbiory Marii Skalickiej będące Oddziałem Muzeum Ustrońskiego. Zmarła 29 września 2002 roku w Katowicach. Została pochowana na katowickim cmentarzu przy ul. Francuskiej. W 2012 roku w 10. rocznicę śmierci biogram Marii Skalickiej został zamieszczony w trzecim tomie serii Cieszyński Szlak Kobiet.

Źródła:

Muzeum Zbiory Marii Skalickiej, http://www.skalickamuzeum.pl/byla-maria-skalicka/ (dostęp 05.05.2019); Słownik pracowników książki polskiej. Suplement III, pod red. H. Tadeusiewicz, Wydawnictwo SBP,  Warszawa 2010.

oprac. Bernadetta Czapska

Właścicielka dóbr, erudytka, kolekcjonerka. Urodziła się 6 grudnia 1741 roku. Niewiele wiadomo o jej wychowaniu, niemniej na pewno władała językami. Jako czternastolatka wyszła za starszego o trzydzieści dwa lata generała Franciszka Skórzewskiego. W 1765 r. po raz pierwszy wyjechała do Berlina, gdzie znalazła się w najbliższym otoczeniu króla Fryderyka II. Wówczas zainteresowała się naukami ścisłymi i przyrodniczymi, samodzielnie pogłębiała swoją wiedzę, sukcesywnie tworzyła wartościowy księgozbiór. W ramach amatorskiej działalności, prowadzonej w warunkach domowych, Marianna najprawdopodobniej dokonywała również eksperymentów i obliczeń w zakresie fizyki, mechaniki i hydrotechniki. Nie są znane efekty tych prac. Do swojej kolekcji książek Marianna zebrała około 285 tytułów, w tym m.in. traktat Isaaca Newtona Principia Mathematica, w pierwszym tłumaczeniu markizy de Châtelet z 1759 roku oraz Éléments de la philosophie de Newton à Londres Woltera. Znajdowały się w niej dzieła wybitnych filozofów z przełomu XVII i XVIII wieku, XVIII-wieczne prace z zakresu fizyki i matematyki, teksty wykładów, poradniki przeznaczone dla amatorów i tablice matematyczne autorstwa renesansowych matematyków. Zakres tematyczny księgozbioru był szeroki: literatura piękna, matematyka, fizyka, astronomia, historia, filozofia, religia, słowniki, leksykony. W zdecydowanej większości były to pozycje w języku francuskim, polskojęzyczna była głównie literatura religijna. Po śmierci Marianny kolekcja została zinwentaryzowana i wyceniona na 95 talarów. Część zbioru przejął syn Fryderyk Skórzewski. Mimo że woluminy z bibliotek rodziny Skórzewskich można odnaleźć w Bibliotece Raczyńskich i w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu, nie ma tam lub nie można zlokalizować książek Marianny. Zmarła na gruźlicę w wieku 32 lat, 16 lub 18 listopada 1773 roku w Berlinie.

Źródło:

K. Kłudkiewicz, „Czarować chciała tylko powabem umysłu”. O formacji intelektualnej Marianny z Ciecierskich Skórzewskiej na podstawie inwentarza jej księgozbioru, “Biblioteka” 2017, nr 21 (30).

oprac. Bernadetta Czapska

Historyczka nauki i kultury, profesorka, wykładowczyni, redaktorka, miłośniczka Kresów, kolekcjonerka, znawczyni pisankarstwa,  twórczyni muzeum. Urodziła się 11 lutego 1931 w Lidzie (dziś Białoruś). Pracowała w Polskiej Akademii Nauk, gdzie kierowała Zakładem Historii Nauk Społecznych i przewodniczyła Komitetowi Historii Nauki i Techniki. Wykładała na Uniwersytecie Warszawskim. Była redaktorką naczelną „Kwartalnika Historii Nauki i Techniki”. Działalność naukowa i codzienne życie korespondowały z kolekcjonerską aktywnością Ireny, która przy udziale męża Jerzego Jasiuka kolekcjonowała pisanki. Pierwszą pisanką była podarowana przez męża w 1968 r. pisanka opolska. Małżeństwo rozbudowywało zbiór, kupując obiekty w sklepach Cepelii, podczas Cepeliady, a także bezpośrednio od twórczyń i twórców pisanek lub otrzymując je od znajomych, przyjaciół i współpracowników. Pisanki były wykonane z wydmuszek jaj, rajskich kurek, drewna, kamienia, z tworzyw sztucznych np. papier-mache. Pochodziły z Europy, Chin, Brazylii, Indonezji, ale najważniejsze były autentyczne pisanki polskie z różnych regionów kraju. Również tematyka pisanek była zróżnicowana i zawierała: motywy kwiatowe, kogucie, zajęcze, anielskie, haft litewski, żałobną, czarno-białą pisankę z okresu stanu wojennego, wizerunki Matki Bożej, architekturę i fragmenty miast, oklejanki łowickie i kurpiowskie. Z inspiracji kolekcjonerki powstała grupa pisanek kresowych. Związane z działalnością naukową Ireny były tzw. “pisanki uczone” - na skorupce jajka pojawiała się podobizna bohatera jej książki lub naukowej rozprawy. Ilość takich pisanek powiększała się wraz z dorobkiem naukowym Ireny. Małżeństwo Jasiuków upubliczniało swoje zbiory na wystawach. Po 35 latach tworzenia kolekcji przekazali do ciechanowieckiego muzeum ponad 1000 pisanek. 4 kwietnia 2004 otwarto w Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu stałą ekspozycję pod nazwą Muzeum Pisanki. Jasiukowie zastrzegli, że Muzeum musi się opierać wyłącznie na ich zbiorach. Zostali honorowymi kuratorami Muzeum, zaaranżowali w nim dwie sale. Irena w stworzonej przez siebie serii wydawniczej “Pisanki” corocznie przedstawiała wybrane grupy pisanek z Muzeum Pisanki. W muzealnej ekspozycji wyodrębniła swoje kresowe pochodzenie. „Postanowiłam m.in. odtworzyć swoją biografię za pośrednictwem pisanek i służy temu jedna cała gablota”. Zmarła 21 marca 2011 w Warszawie.  

Źródła:

J. Jasiuk, Kolekcjonerska pasja prof. dr hab. Ireny Stasiewicz-Jasiukowej, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Ciechanowiec 2013; A. Kołyszko, Tęcza kolorowych pisanek, http://pawet.net/zl/zl/1995_16/9.html (dostęp 05.05.2019) oraz Służyć ludziom, http://pawet.net/zl/zl/2004_2/3.html (dostęp 05.05.2019) “Ziemia Lidzka. Polskie pismo historyczno-krajoznawcze na Białorusi”.

oprac. Bernadetta Czapska

Reporterka, publicystka, prozaiczka, autorka sztuk teatralnych, kolekcjonerka. Urodziła się 14 marca 1931 w Przemyślu. Absolwentka dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim. Pracowała w "Gazecie Krakowskiej" i "Polityce", współpracowała m.in. z paryską „Kulturą”. Autorka książek, zbiorów reportaży, opowiadań, szkiców, monodramów, małych form dramatycznych, scenariusza do filmu Jana Łomnickiego Jeszcze tylko ten las (1991) nominowanego na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni za scenariusz i w kategorii „najlepszy film”. Laureatka wielu nagród literackich i zwyciężczyni konkursów dramaturgicznych. Odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Dla koleżanek i kolegów - Zula. Zarówno w swojej twórczości, jak i aktywności kolekcjonerskiej skupiała się głównie na kwestiach wiejskich społeczności, ludziach z pogranicza kultur, szczególnie żydowskiej. Kolekcjonowała sztukę ludową, sztukę naiwną - malarstwo i rzeźbę, zegary, rzeczy z epoki cesarza Franciszka Józefa, stare pocztówki, kicz jarmarkowy, judaika. O Annie i jej kolekcjonerstwie judaików napisała Hanna Krall w Zdążyć przed Panem Bogiem: „Żydzi są na Umschlagplatzu, w tym mieszkaniu Strońskiej (...). Tłumy, dosłownie tłumy Żydów: na półkach, stolikach, nad tapczanem, wzdłuż ścian… Moja koleżanka Anna Strońska zbiera sztukę ludową, a ludowi artyści chętnie odtwarzają przedwojennych sąsiadów. Strońska przywozi swoich Żydów zewsząd, z całej Polski, z Przemyśla, gdzie jej sprzedają najtaniej i najładniejsze rzeczy (...), z Kielecczyzny, ale najcenniejsi są ci z Krakowa”. Kolekcja Anny uległa rozproszeniu; część została sprzedana, niewielka część znajduje się u córki, część trafiła do muzeów: POLIN Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie (tu zostały zakupione niezwykle cenne pod względem muzealnym prace klasyków polskiej sztuki naiwnej i art brut z lat 70. XX w., dewocjonalia, zabawki emausowe, artefakty z zakresu gospodarstwa domowego). Anna osobiście znała wiele artystów i artystek, miała dobrą relację z jedną z najwybitniejszych polskich malarek art brut Marią Wnęk. O tych osobach oraz o poszukiwaniach i odkrywaniu przedmiotów pisała w książkach Tyle szczęścia dla szewców i Palmy w kufrze. Zmarła 5 czerwca 2007 w Warszawie. Jest pochowana w Warszawie, w katolickiej części Cmentarza Prawosławnego.

Źródła:

Informacje od Anny Stoszowskiej-Coates (córki) i Małgorzaty Jaszczołt (Państwowe Muzeum Etnograficzne  w Warszawie); Informacje od Hanny Krall (koleżanki Anny Strońskiej) i Mariusza Szczygła (Instytut Reportażu); H. Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem, Wydawnictwo a5, Kraków 2000; http://encyklopediateatru.pl/autorzy/1030/anna-stronska (dostęp 05.05.2019); http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=1114408 (dostęp 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Folklorystka, kolekcjonerka, nauczycielka. Urodziła się 29 maja 1932 roku w Białaczowie. Była nauczycielką wychowania plastycznego i technicznego w szkole podstawowej i Liceum Ogólnokształcącym w Opocznie. Z mężem Czesławem organizowała w salach tego liceum wystawy etnograficzne. W 1985 r. zajęła pierwsze miejsce w Ogólnopolskim Konkursie „Fotografia chłopów polskich” zorganizowanym przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Za działalność kulturalno–oświatową odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Badała kulturę wsi opoczyńskiej, a od 20. roku życia zbierała elementy stroju ludowego. W kolekcji Teresy znajdowało się kilka tysięcy obiektów związanych z folklorem opoczyńskim: hafty (krzyżykowe, płaskie, dwu – i  wielobarwne) z koszul kobiecych i męskich, chusteczki, poszewki, ręczniki, koronki, próbki tkanin lnianych i wełnianych. Swoje zbiory naukowo skatalogowała. Stworzyła również kolekcję fotografii chłopów dokumentującą ważne wydarzenia rodzinne i społeczne z regionu opoczyńskiego. Kolekcja liczyła ponad 300 zdjęć, obejmowała okres półwiecza – do 1945 roku. Zbiory Teresy trafiły do kolekcji rodzinnej, do Muzeum Regionalnego w Opocznie. W 2002 roku Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie zakupiło część kolekcji, ponad 500 obiektów. Teresa zmarła nagle 28 czerwca 2001 r. w Opocznie.

Źródła:

S. Stanik, Pan od muzyki, „Zeszyty Wiejskie” Łódź 2017, z. XXIII; Jan Łuczkowski, In memoriał, LUD 2002 t.86, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze; Informacje od Małgorzaty Jaszczołt (Państwowe Muzeum Etnograficzne  w Warszawie); Zasłużeni dla muzeum, “TOP – Tygodnik Opoczyński”, 13 maja 2011.; https://www.opoczno-top.pl/artykul.php?idart=5622 (dostęp 05.05.2019).

oprac. Bernadetta Czapska

Graficzka, projektantka, malarka, kolekcjonerka. Urodziła się w 7 października 1909 roku w Warszawie. Absolwentka Szkoły Jadwigi Kowalczykówny. Ukończyła studia na Wydziale Biologii Uniwersytetu Warszawskiego, pracowała tam oraz w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Po uzyskaniu doktoratu z biologii w 1938 r., rozpoczęła studia na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Studia, przerwane przez wojnę, ukończyła w 1951 r., uzyskując dyplom na Wydziale Architektury Wnętrz. W latach 1945-52 była projektantką przestrzeni muzealnych oraz rozwiązań plastycznych i przestrzennych cmentarzy, miejsc straceń, m.in. Cmentarza-Pomnika Rozstrzelanych w Wawrze i Cmentarza-mauzoleum w Palmirach. Współpracowała z Komitetem do Spraw Martyrologii. Od 1962 r. związana zawodowo z Muzeum Narodowym w Warszawie. Uprawiała malarstwo, jednak od 1958 r. zajmowała się wyłącznie grafiką użytkową i artystyczną – głównie linorytem i drzeworytem. Przez kilkanaście lat kolekcjonowała dzwonki, zbiór liczył 140 obiektów. Swoją kolekcję udokumentowała metryczkami i rysunkami. Trzon kolekcji stanowiły europejskie i pozaeuropejskie dzwonki bydlęce, przede wszystkim pasterskie – owcze, baranie, krowie, bawole. Znajdowały się w niej także tureckie i polskie dzwonki dla koni, w tym janczary do zaprzęgu zimowego. Kolekcja zawierała dzwonki dworskie, sakralne: kościelne, cerkiewne, świątynne buddyjskie i hinduskie oraz obrzędowe (afrykańskie). Wśród wielu drobnych dzwoneczków z różnych części świata były niewielkich rozmiarów dzwonki rybackie, sklepowe, galanteryjne, taneczne, dzwoneczki przywiązywane w Indiach raczkującym dzieciom, okolicznościowe dzwonki–ozdoby. Część dzwonków posiadała serce, część była bezsercowa, o płaszczu otwartym i zamkniętym. Dzwonki były odlewane z mosiądzu o pięknych reliefach, ale również drewniane, ceramiczne i blaszane gospodarskie. Szklany dzwonek był jedyny w zbiorze. Życzeniem Ewy było, aby po jej śmierci dzwonki trafiły do Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Życzenie spełniła Hanna Danyszowa -  siostra Ewy. Ewa zmarła 24 kwietnia 1976 roku w Warszawie. Pochowana jest na Powązkach.

Źródła:

Informacje od Małgorzaty Jaszczołt (Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie); M. Jaszczołt, Res musealiae: Pasja kolekcjonerska. Kolekcja dzwonków Ewy Śliwińskiej, „Blog PME”, 10 marca 2015.  https://etnograficzne.wordpress.com/category/malgorzata–jaszczolt/ (dostęp 05.05.2019); Katalog z wystawy w Bydgoszczy z 1977 r. Ewa Śliwińska 1909-1976. Grafika, rysunek, malarstwo; https://desa.pl/pl/artysci/ewa-sliwinska/ (dostęp 05.05.2019); A. Grochala, Historia zbioru drzeworytów ludowych MNW (http://midasbrowser.pl/drzeworyty/page/wmdl_drzeworyty-w-mnw.htm (dostęp 05.05.2019); Dominika Jarzyńska-Pokojska Miejsce pamięci Palmiry, https://architektura.nimoz.pl/2013/02/13/muzeum-miejsce-pamieci-palmiry/ (dostęp 05.05.2019); J. Tyszkiewicz, Egzekucja ludności cywilnej w Wawrze 27 grudnia 1939, Urząd m.st. Warszawa Dzielnica Wawer, Warszawa 2004.

oprac. Bernadetta Czapska

Malarka, kolekcjonerka, pamiętnikarka. Urodziła się 9 grudnia 1782 roku w Horochowie. Jej naukę prowadziła francuska emigrantka Madame Mulmer. Waleria uczyła się języków obcych, arytmetyki, kaligrafii, malarstwa, rysunku, historii. Na co dzień mówiła po francusku, wychowywała się w duchu francuskim, mimo to była polską patriotką. W 1800 r. wyszła za mąż za Jana Feliksa Tarnowskiego z Dzikowa, erudytę, bibliofila, kolekcjonera sztuki. Przez wiele lat prowadziła pamiętniki: Mon journal i Mes voyages (zadedykowany córce Rozalii). Podczas europejskich podróży tworzyła z mężem kolekcję sztuki, ale także własną kolekcję miniatur. Na początku XIX wieku Tarnowscy zaczęli budować swoje zbiory, tzw. zbiory dzikowskie. Udział w tym mieli ojciec Walerii - Walerian finansujący zakupy i jej wujek Hieronim, który przekazał 2500 dzieł książkowych i kilkadziesiąt obrazów. Najcenniejszą część zbioru dzikowskiego stanowiły obrazy zakupione głównie we Włoszech. Również z Włoch pochodziły rzeźby - dominowały rzeźby neoklasyczne i rysunki - wiele wywodziło się ze szkoły włoskiej od XVI do początku XIX wieku. W kolekcji znajdowały się także ryciny i drobne wykopaliska starożytne. Biblioteka zawierała wiele wartościowych woluminów. Zbiory dzikowskie były kilkakrotnie inwentaryzowane, jednak z czasem uległy rozproszeniu. W 1927 r. pożar strawił rysunki. Cenne dzieła sztuki zostały sprzedane przez spadkobierców lub zaginęły w niewyjaśnionych okolicznościach. W 1939 r. właściciele Dzikowa zdeponowali około 100 obrazów w Muzeum Narodowym w Krakowie. Kolekcja miniatur Walerii powstawała głównie w latach 1800-1803 i liczyła ponad 200 obiektów XVIII-wiecznych i współczesnych. Były to portrety rodziny Tarnowskich, polskich i obcych monarchów, wybitnych osobistości oraz odwzorowania malarstwa europejskiego. Obiekty nabywała bezpośrednio od twórców lub ich spadkobierców. Wiele z nich stworzył Wincenty de Lesseur, ale także sama Waleria, która połączyła pasję kolekcjonerską z talentem malarskim. Część dzikowskich miniatur trafiła w darze do dalszych krewnych Tarnowskich. Waleria zmarła 23 listopada 1849 w Dzikowie i tam została pochowana.

Źródła:

K. Grottowa, Zbiory sztuki Jana Feliksa i Walerii Tarnowskich w Dzikowie (1803-1849), Wydawnictwo Zakład imienia Ossolińskich, Wrocław 1957; K. Kłudkiewicz, Tożsamość kolekcjonerki sztuki. Polskie kolekcjonerki od połowy XVIII wieku do dziś, [w:] Tożsamość kobiet w Polsce. Interpretacje. t. I Od czasów najdawniejszych do XIX wieku, pod red. I. Maciejewskiej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2016.

oprac. Bernadetta Czapska

Patriotka, działaczka społeczna i oświatowa, strażniczka pamięci, kolekcjonerka. Urodziła się 5 listopada 1841 roku we wsi Jabłonica w Opoczyńskim. Ukończyła pensje: Pauliny Krakowowej i Sakramentek. W domu była wychowywana w duchu patriotycznym i humanitarnym. W 1858 r. poślubiła Józefa Umińskiego, który wspierał Wandę w działaniach patriotycznych. Z działalnością patriotyczną jest ściśle związana fotograficzna kolekcja Wandy, stworzona, aby zachować pamięć o powstańcach styczniowych. Wanda również brała udział w powstaniu, ale nie zbrojnie. Angażowała się w działalność konspiracyjną (kwestowała, byłą kurierką), zajmowała się więźniami, należała do kobiecej Centralnej „Piątki”. Po powstaniu skupiła się na pracy organicznej. Zaczęła działać na rzecz kobiet, pomagała m.in. tym, które znalazły się w więzieniu z powodów życiowych, walczyła o rozdział więzień kobiecych od męskich. Jeździła na Cytadelę (Pawilon X) i na Pawiak. Działała w Głównej Radzie Opiekuńczej. Bliski był jej ruch Entuzjastek. Nosiła czarne stroje na znak żałoby narodowej, została oskarżona o szpiegostwo na rzecz Polski  i aresztowana. Więziona na Lubelszczyźnie i w warszawskiej Cytadeli. Działała na rzecz dzieci, organizując im kolonie, posiłki, tworząc sierocińce. Jeździła na wieś na Kurpie, Lubelszczyznę, na Mazowsze, edukując o przyczynach upadku powstania i o wolności. Osoby ze wsi zapraszała do swojego mieszkania na ulicy Widok 19. Łączyła środowisko wiejskie z miejskim. Nazywano ją „Ciotka Wanda”. W 1925 r. zorganizowano Wandzie wielki jubileusz, dostała Order Polonia Restituta. W swoich staraniach o zachowanie pamięci o powstańcach styczniowych i zesłańcach zbierała ich zdjęcia osobowe. Fotografie były robione na terenie Polski (wówczas nieistniejącej) i na Sybirze, opisane danymi tych osób. Otrzymywała je różnymi drogami, zazwyczaj pośrednio, zaledwie na kilkunastu znajduje się dedykacja dla niej. Traktowała to jako misję, chciała pokazać i upamiętnić ludzi często anonimowych, ale bardzo ważnych dla historii Polski. Istotne dla Wandy było również upamiętnienie obcokrajowców biorących udział w powstaniu. Prawie 300 fotografii z kolekcji znajduje się w Muzeum Niepodległości w Warszawie. Część pamiętników, zapisków Wandy jest w warszawskiej Bibliotece na Koszykowej. Część jej pamiątek trafiło do Muzeum Narodowego w Warszawie. Wanda zmarła 30 kwietnia 1926 roku. Jej pogrzeb był manifestacją patriotyczną. Chłopi nieśli trumnę Wandy na ramionach z jej mieszkania na Powązki. Tam została pochowana. Na grobie Wandy wyryto inskrypcję: Żyła dla Polski, dla ludu polskiego, dla maluczkich i strapionych Serdecznie wzajem miłowana.

Tłumaczka, pisarka, kolekcjonerka. Urodziła się 1 listopada 1913 roku w Kijowie. Ze względu na przebytą w dzieciństwie ciężką chorobę, pobierała domową edukację, a egzaminy zdawała eksternistycznie. W latach 20. przeprowadziła się z rodziną do Konstancina, gdzie mieszkała w willi „Maryla”. Od początku lat 30. mieszkała w Warszawie. Tłumaczka literatury rosyjskiej i francuskiej. Autorka opowiadań i powieści, m.in. zawierających wątki autobiograficzne Opowiadań konstancińskich. Członkini Związku Literatów Polskich i Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Była miłośniczką Kresów. Pisała o nich w artykułach i publikacjach. Zbierała różne artefakty związane z tematyką kresową, w tym fotografie i pocztówki. Kolekcja fotografii z lat 1918-1939 przedstawiających panoramę kresowych miasteczek znajduje się w Ośrodku „Karta” w Warszawie. Trzy fotografie są zdigitalizowane i udostępnione. Katarzyna stworzyła kolekcję kresowych pocztówek. W kwartalniku „Filokartysta” pisała: „Pomysł zbierania kartek pocztowych przyszedł mi o godzinie pół do drugiej w nocy. (...) Od razu wiedziałam, że będą to widokówki polskich Kresów Wschodnich z lat międzywojennych”. Kolekcję prezentowała w Ośrodku „Karta” w 1995 r. i w bibliotece Mazowieckiego Centrum Kultury i Sztuki w Warszawie w 2003 roku. Wystawa w bibliotece zatytułowana Polesia czar była połączona z promocją książki Katarzyny Polesie. Kadry pamięci, którą wydała z własnych środków. W 2000 r. Muzeum Literatury w Warszawie zakupiło od Katarzyny 170 poleskich pocztówek. Tam znajdują się one do dziś. O swoim kolekcjonerstwie pisała: „Gdy więc natrafiam na jakąś ciekawostkę - bodaj legendę - dotyczącą któregoś z miast czy poszczególnych obiektów przedstawionych na posiadanych przeze mnie pocztówkach, to w możliwie najbardziej skondensowanym skrócie (ale z podaniem źródła), włączam ją do zbioru. (...) Kolekcjonuję widokówki w ten sposób, że „naklejam je” - ściślej: przymocowuję rożkami takimi, jakie używa się do fotografii, do kartki papieru wielkości kartki zeszytu. Z tyłu tej stroniczki piszę to wszystko, co jest na odwrocie widokówki, łącznie z treścią stempla pocztowego oraz opisem znaczka. Bardzo często podaję - z tych zapisanych kartek - całość tekstu lub tylko jego wyjątki. A już prawie zawsze piszę, do kogo pocztówka była adresowana. W ten sposób, moim zdaniem, utrwala się pamięć o jakichś ludziach, z którymi Bóg wie, co się stało (zwłaszcza, że najczęściej ta korespondencja wymieniana była między mieszkańcami Kresów) oraz w jakiś sposób oddaje się uznanie dla ważnych wówczas dla tych ludzi spraw”. W ostatnich latach życia Katarzyna mieszkała w Domu Pomocy Społecznej „Budowlani” na warszawskiej Woli. Zmarła 24 lutego 2003 r. w Warszawie. Pochowana jest na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Źródła:

K. Witwicka, Historia ilustrowana kartkami albo kartki uzupełniane historią, „Filokartysta. Kwartalnik poświęcony pocztówce” 1995, nr 1; K. Witwicka, Pamiątkowa pocztówka, „Filokartysta. Kwartalnik poświęcony pocztówce” 1997, nr 2(8); K. Witwicka, Polesie. Kadry pamięci, Wyd. Lubelskie Centrum Marketingu, Lublin 2003; „Mazowiecki Szlak Literacki”, http://www.terazmazowsze.eu/images/biogramy/Katarzyna%20Witwicka-%20BIOGRAM.pdf (dostęp 05.05.2019); Informacje z Archiwum Fotografii Fundacji Ośrodka KARTA; Informacje z Muzeum Literatury w Warszawie - dzięki uprzejmości Magdaleny Durko-Stępień; Informacje od Jacka Jackowskiego.

oprac. Bernadetta Czapska

Ziemianka, kolekcjonerka, rysowniczka amatorka. Urodziła się około 1830 roku. W młodości mieszkała w Korosteszowie, Żytomierzu i Warszawie. Od 1850 r. podróżowała. Najczęściej przebywała w Paryżu, blisko kręgu polskiej emigracji. Była w zażyłości z Cyprianem Kamilem Norwidem, który wspierał jej zainteresowania sztuką i literaturą. Michalina pośredniczyła w zamówieniach i zakupach prac artysty. Po jego śmierci opłaciła dla niego miejsce w polskim grobie w Montmorency. Od 1873 r. mieszkała w Grodnie, gdzie prowadziła salon kulturalny. Amatorsko rysowała, próbowała fotografować. Stworzyła kolekcję o której niewiele wiadomo, jednak na podstawie zachowanych obiektów można sądzić, że kolekcja miała charakter typowy dla epoki i dziś byłaby wartościowym źródłem historycznym. Znajdowały się w niej pamiątki po „ludziach listopadowych”, książki, ryciny,plansze graficzne, ilustracje np. Antoniego Zaleskiego do Grażyny Mickiewicza, fotografie, w tym fotografie znajomych. Michalina miała trzy fotografie Norwida, które zaginęły. Kolekcja zawierała rękopisy - norwidowskie listy i autografy, korespondencję od znajomych, list Fryderyka Chopina do Wojciecha Grzymały. List zakupiła Biblioteka Narodowa, w której znajdują się także 82 listy adresowane do Michaliny. Zbierała prace współczesnych jej artystów europejskich i polskich. Interesowała się sztuką religijną, posiadała 13 rysunków Norwida o takiej tematyce. Rysunki stanowiły dużą część jej kolekcji. Tworzyli je m.in. Józef Ignacy Kraszewski, George Sand, Teofil Kwiatkowski. W 1904 r. Zenon Przesmycki, propagator twórczości Norwida, odkrył „album z cyfrą M.D.”, zawierający m.in. 33 norwidowskie rysunki. Przesmycki opisał tylko prace poety. Album nie zachował się, jednak według spisu z 1939 r., wśród obiektów przygotowanych do ewakuacji znajdowały się także rysunki z tego albumu. Uwzględniono je również w trzech spisach sporządzonych w 1940 roku. Przypuszcza się, że „album z cyfrą M.D.” byłby jednym z najcenniejszych sztambuchowych zbiorów norwidianów. Obiekty z kolekcji znajdują się w Bibliotece Narodowej, Muzeum Fryderyka Chopina, Muzeum Narodowym w Warszawie. Michalina zmarła po 24 grudnia 1914 roku. Nieznana jest dokładna data jej śmierci.

Źródło:

A..Pietrzak, Przyczynek do historii niezachowanej kolekcji Michaliny z Dziekońskich Zaleskiej (katalog rysunków ze zbiorów Biblioteki Narodowej), „Rocznik Biblioteki Narodowej” Tom XLIII, 2012.

oprac. Bernadetta Czapska

Dramatopisarka, recenzentka, aktorka, kolekcjonerka. Urodziła się 30 marca 1857 w Kiwercach na Wołyniu jako Maria Gabriela Stefania Korwin-Piotrowska. Uczyła się we lwowskim zakładzie naukowo-wychowawczym sióstr sercanek i w Instytucie Wychowawczo-Naukowym Żeńskiem Walentyny Horoszkiewicz. Przez wiele lat pracowała jako aktorka. W 1907 r. otworzyła Teatr Gabrieli Zapolskiej. Na Wystawie Pracy Kobiety Polskiej w Pradze w 1912 r. otwarto stoisko poświęcone Gabrieli. W latach późniejszych nagradzano ją za twórczość pisarską i dramatopisarską. Bardzo mało odkrytą aktywnością Gabrieli jest aktywność kolekcjonerska. Posiadała obrazy, rzeźby, płaskorzeźby, rysunki, porcelanę. Tworzenie swojej kolekcji dzieł sztuki zapoczątkowała w 1893 r. w Bretanii, kiedy poznała Paula Ransona i Paula Sérusiera. Z tym drugim była związana prywatnie i najprawdopodobniej od niego otrzymała dużą część swojego zbioru. Dzieła zbierała również samodzielnie. Zgromadziła nowoczesną na przełomie XIX i XX wieku, nierozumianą w Polsce sztukę francuskich postimpresjonistów (jako pierwsza przedstawiła w Polsce teoretyczne założenia postimpresjonizmu). W jej kolekcji znajdowały się dzieła m.in. Vincenta van Gogha, Paula Gaugaina, Georgesa Seurata, Louisa Anquetina, Camille ́a Pissarro, Édouarda Vuillarda, Paula Sérusiera, Paula Ransona, Georgesa Ransona, Georgesa Lacombe ́a, jak również Józefa Pankiewicza, Olgi Boznańskiej. Głównymi obiektami były Bretońskie dziewczęta nad brzegiem morza Gaugaina, Les Alyscamps w Arles van Gogha, Akt kobiecy widziany od tyłu Seurata - sprzedała je w paryskiej Galerii Bernheim-Jeune w 1910 roku. Z końcem 1894 r. pisała w listach z Paryża, że jej mieszkanie zamienia się w muzeum. Wystawienniczą rolę spełniało też krakowskie mieszkanie Gabrieli, gdzie często przychodzili ludzie, aby obejrzeć zbiory. Wystawy kolekcji odbyły się w 1906 r. we Lwowie i na XIV Wystawie Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka w Krakowie w 1910 r., ale nie zostały na nich wystawione wszystkie dzieła. Gabriela do katalogów obu wystaw napisała wstęp. Pojedyncze obrazy z kolekcji były eksponowane w cukierni “Dworek”, którą otworzyła ze znajomymi podczas wojny w poszukiwaniu źródła utrzymania. Po śmierci Gabrieli kolekcja trafiła do jej najbliższej rodziny i została wywieziona przez Konstancję Bielską do Warszawy. W wyniku perturbacji związanych z fałszerstwem testamentu Gabrieli i wydatkami pogrzebowo-cmentarnymi, kolekcja została rozsprzedana, a z czasem rozproszona. Niektóre obiekty znajdują się w muzeach. Gabriela zmarła 17 grudnia 1921 r. Pogrzeb odbył się 22 grudnia na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.

Źródła:

Informacje od Iwony Danielewicz (Muzeum Narodowe w Warszawie); I. Danielewicz, Kolekcja Gabrieli Zapolskiej [w:] Ars longa: prace dedykowane pamięci profesora Jana Białostockiego. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, listopad 1998, Arx Regia, Warszawa 1999; A. Zurli, Szkło i brylanty. Gabriela Zapolska w swojej epoce, Iskry, Warszawa 2016.

oprac. Bernadetta Czapska